O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİm lendiriiw miNİstrliGİ

U ’skene du’zilisi: Awdarmalı mayatik uzınlıg’ı 1 m den uzınıraq metall sterjennen ibarat bolıp, bul sterjennin’ sırtı millymetirge bo’lingen. Onın’ boyında prizmalar P₁ ha’m P₂ - lardı, ju’kler M₁ ha’m M₂-lerdi qa’legen jerge qoyıp qatırıwg’a boladı. Na’tiyjede ha’r qıylı mayatnikler payda boladı(2-su’wret).
1. Prizmalar ha’m ju’klerdi bekitip, sol ornalasıwlar ushın mayatniktin’ massa orayın tabın’. Onın’ ushın mayatniktin’ sterjenin arnawlı prizma qırına ornatıp, onın’ gorizontal jaylasıwına erisin’. Prizmanın’ qırınan P₁ prizmasına shekemgi aralıqtı l₁, P₂ prizmasına shekemgi aralıqtı bolsa l₂ dep belgilep alıp olardın’ uzınlıqların joqarı da’llikte o’lshen’.
2. Mayatnikti P₁ ha’m P₂ prizmalarına alma-gezek ilip 20-30 terbelis ushın ketken waqıttı sekundomer menen o’lshen’. O’lshengen waqıttı terbelisler sanına bo’lip ha’r bir ko’sher ushın terbeliw da’wirlerin esaplan’.
3. Alıng’an terbelis da’wiri ma’nislerin (4)-ten’lemege qoyıp erkin tu’siw tezleniwin esaplan’.
O’lshewlerdi bir neshe ma’rte ta’kirarlan’.
4. Na’tiyjelerdi to’mendegi kestege jazın’.

o’lshewler	n	l1	l2	t1	T1	t2	T2	gi	g	gor

3-tapsırma. Fizikalıq mayatniktin’ keltirilgen uzınlıg’ın ha’m inertsiya momentin anıqlaw.
Fizikalıq mayatniktin’ keltirilgen uzınlıg’ın a’melde mayatniktin’ iliniw noqatı O ha’m rnın’ terbeliw orayı O' aralıg’ı menen anıqlanadı. Terbeliw orayı mayatniktin’ awırlıq orayınan to’mende jaylasadı. Terbeliw orayı mayatniktin’ salmaq orayınan to’mende jaylasadı.
Fizikalıq mayatniktin’ keltirilgen uzınlıg’ın anıqlaw to’mendegi izbe-izlikte a’melge asırıladı:
1. Mayatniktin’ bir ildirgishi arqalı ko’sherge bekitip, aldın’g’ı jumıslardag’ı sıyaqlı menshikli terbelis da’wirin T₁ anıqlaymız.
2. Mayatnikti ekinshi ildirgish arqalı ko’sherge ildirip terbelis da’wirin T₂ anıqlaymız.
3. Egerde T₂> T₁ bolsa ildirgishti salmaq orayına qaray, al kerisinshe bolsa salmaq orayınan sırtqa jılıstırıw arqalı T₂ = T₁ bolg’an jaylasıwdı anıqlaymız.
4. arqalı mayatniktin’ keltirilgen uzınlıg’ın anıqlaymız.
5. arqalı inertsiya momentin anıqlaymız.
Na’tiyjelerdi joqarıdag’ıday keste tu’rinde jazamız.
A’debiyatlar
1. Nazirov E.N ha’m basqalar. Mexanika va molekulyar fizikadan praktikum. Wzbekiston. Toshkent-2001.
2. İveronova V.İ.. Fizikadan praktikum. Mexanika va molekulyar fizika, Wqituvchi. Toshkent-1979
3. Www.physicon. ru