O’zbekstan Respublikasi Joqari ha’m Orta arnawli bilimlendiriw ministirligi Den-sawliqti saqlaw Ministirligi

O’zbekstan Respublikasi Joqari ha’m Orta arnawli bilimlendiriw ministirligi

Den-sawliqti saqlaw Ministirligi.

Qaraqalpag’istan Medicinaliq Instituti.

Fakultet: Stomatologiya

Kafedrasi:

O’zbetinshe jumis

Tema: Organizmde temir almasiniwi

Tayarlag’an: Reymbayev Azizbek

Qabillag’an:

No’kis-2020

Reje:

• Reje:
• 1. Temir elementi
• 2. Temirdin’ organizmdegi a’hmiyeti
• 3. Temirdin’ almasiniwi

Temir( latinsha. Ferrum), Fe- mendeleyiwdin’ periodliq sistemasinin’ VIII guruppasina kiriwshi arnawli ximiyaliq element. Haywan organizminda orta esapda 0,02 % temir boladi. Ol qandag’I gemoglobolin quramina kiredi, kislorod almasiniwi ham oksidleniw pratseslerinde qatnasadi. Ozinde kop miqdarda temir toplaytin organizmler bar (mas: temir bakteriyalar 17-20% ge shekem temir toplaydi). Haywan ha’m osimlikler organizmindegi temir beloklar menen baylanisqan boladi. Osimliklerde temir jetispese osiwi a’stelesedi, xlorofil sintezi tomenleydi. Adam ham haywanlar temirdi awqatdan aladi.

• Temir( latinsha. Ferrum), Fe- mendeleyiwdin’ periodliq sistemasinin’ VIII guruppasina kiriwshi arnawli ximiyaliq element. Haywan organizminda orta esapda 0,02 % temir boladi. Ol qandag’I gemoglobolin quramina kiredi, kislorod almasiniwi ham oksidleniw pratseslerinde qatnasadi. Ozinde kop miqdarda temir toplaytin organizmler bar (mas: temir bakteriyalar 17-20% ge shekem temir toplaydi). Haywan ha’m osimlikler organizmindegi temir beloklar menen baylanisqan boladi. Osimliklerde temir jetispese osiwi a’stelesedi, xlorofil sintezi tomenleydi. Adam ham haywanlar temirdi awqatdan aladi.

Temir zati obligat metallar, yag’niy bio metallar qatarina kirip organizmdi normal tirishilik pratseslerinde ulken a’hmiyetge iye. Erkeklerde temirdin’ uliwmaliq awirlig’I 4,5-5 gr, ayelllerde bolsa 3-4gr. Temir zati 1,25-3 gr miqdari (75%) gemoglabulinda ornasqan. Qan sivirotkasi quraminda Fe ml miqdarinda malumatlarg’a kore 70 den 190 mkg % ge shekem boladi, orta esapda 23 % mkg % . 1 gr gemoglobinda 3,4 mg temir bar, 1 litr qanda bolsa 500 mg g’a jaqin miqdari jaylasqan. Korsetilgen temir zati 2,6g (57 %) gemoglobing’a; 0,4 (9%)- mioglobing’a tuwri keledi.

• Temir zati obligat metallar, yag’niy bio metallar qatarina kirip organizmdi normal tirishilik pratseslerinde ulken a’hmiyetge iye. Erkeklerde temirdin’ uliwmaliq awirlig’I 4,5-5 gr, ayelllerde bolsa 3-4gr. Temir zati 1,25-3 gr miqdari (75%) gemoglabulinda ornasqan. Qan sivirotkasi quraminda Fe ml miqdarinda malumatlarg’a kore 70 den 190 mkg % ge shekem boladi, orta esapda 23 % mkg % . 1 gr gemoglobinda 3,4 mg temir bar, 1 litr qanda bolsa 500 mg g’a jaqin miqdari jaylasqan. Korsetilgen temir zati 2,6g (57 %) gemoglobing’a; 0,4 (9%)- mioglobing’a tuwri keledi.

Organizmdegi temirdin’ ha’mmesi beloklar menen kompleks birikmeler menen payda qilg’an har qiyli organic birikmeler formasinda; tek azg’inasi ion formasinda boladi. Temir gemoglobin ham mioglobolin quramina sondayaq, katalaza ha’m peroksidaza fermentleri menen sitoxrom quramina kiredi. Bul zatlar qannin’ kislorod tasiwda ham oksidleniw pratsesinde qatnasadi. Temirdin’ beloklar menen payda qilg’an basqa birikpelerinen transferrin menen ferritindi aytip otemiz;

• Organizmdegi temirdin’ ha’mmesi beloklar menen kompleks birikmeler menen payda qilg’an har qiyli organic birikmeler formasinda; tek azg’inasi ion formasinda boladi. Temir gemoglobin ham mioglobolin quramina sondayaq, katalaza ha’m peroksidaza fermentleri menen sitoxrom quramina kiredi. Bul zatlar qannin’ kislorod tasiwda ham oksidleniw pratsesinde qatnasadi. Temirdin’ beloklar menen payda qilg’an basqa birikpelerinen transferrin menen ferritindi aytip otemiz;
• Transferritin- temirdi qan ag’imi menen tasiytin belok.

Ferritin- bawir menen talaqdag’I belok bolip yesaplanadi. Ferritindag’I temir zapas bolip gem sintezinde qatnasadi. Ferritin temirdi kletka ishinde saqlaw ushin protein kompleksidir. Ferrtin temirdi saqlaydi ham kerekli jayg’a jetkizib beredi. Bawirdag’I ferritin zapaslari denedegi temirdin’ tiykarg’I deregi yesaplanadi. Ol kletkalardi ziyansizlantiriwda qatnasadi, reaktiw kislorod turlerinin’ formalaniwin shekleydi ham olardin’ tuzilmelerine ziyanli ta’sir korsetedi. Ziyanli metal ionlarin uslag’an ferritin basqa otiw metallarinin’ kletka konsentratsiyasin ham tartibge saladi.

• Ferritin- bawir menen talaqdag’I belok bolip yesaplanadi. Ferritindag’I temir zapas bolip gem sintezinde qatnasadi. Ferritin temirdi kletka ishinde saqlaw ushin protein kompleksidir. Ferrtin temirdi saqlaydi ham kerekli jayg’a jetkizib beredi. Bawirdag’I ferritin zapaslari denedegi temirdin’ tiykarg’I deregi yesaplanadi. Ol kletkalardi ziyansizlantiriwda qatnasadi, reaktiw kislorod turlerinin’ formalaniwin shekleydi ham olardin’ tuzilmelerine ziyanli ta’sir korsetedi. Ziyanli metal ionlarin uslag’an ferritin basqa otiw metallarinin’ kletka konsentratsiyasin ham tartibge saladi.

Paydalanilg’an a’debiyatlar:

• Paydalanilg’an a’debiyatlar:
• E.B.Babskiy, A.A.Zubkov “ Adam fiziologiya” 1972-jil 288-289-bet.
• www. Fayl.org
• www.arxiv.uz