O’zbekstan respublikasi oliy ta’lim,fan va innovaciyalar vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti biologiya fakulteti umumiy biologiya va fiziologiya kafedrası Ro’yxatga olindi: “tasdiqlandi”

4, 2-rasm. Ligand retseptorning hujayralar orasida joylashishi.
Retseptor mudom oqsil dir. Ligand oqsil bo'lishi mumkin, biroq boshqa narsa, u oqsilding uglevodlar va moylar bilan birikmasi yoki tsiklik AMP kabi molekulalar, har qanday kimyoviy birikma, hujayra maydonida yoritilgan tuzilmalar, deyarli har qanday tuzilma bo'lishi mumkin. Tabiiyiy ligandlar - bu o'simlik va hayvonlardan qo'shimcha o'zgartirishlarsiz olinadigan tabiiyiy kimyoviy unsurlar hisoblanadi. Ligandlar markaziy metall otomı yoki ionı bilan bog'langan ionlar yoki neytral molekulalar dir. Ligandlar Lyuis tamallari (elektron juftlar donorlari), markaziy otom bo'lsa Lyuis kislotasi (elektron jufti qabul etishchi ) vazifasini bajaradi. Ligandlar markaziy otom bilan kovalent aloqalar hosil qilish uchun ishlatiladigan elektron juftine ega kamida bitta donor otomga ega.
Biologiyadagi ligand - bu retseptor bilan bog'lana oladigan molekula. Bu hujayra signalizatsiyasining o'zgarishine va shu tariqa hujayraning xatti-harakati yoki tuzilishiga olib keladi. Ligandlar markaziy otom bilan kovalent aloqalar hosil qilish uchun ishlatiladigan elektron juftine ega kamida bitta donor otomga ega. Ligand atamasi lotincha ligare (bo'lash degan mohiyatti bildiradi ) so'zidan kelib chiqqan bo'lib, yog'upaniy kimyosi'ga qiyosan birinchi marta Olfred Stok tomonidan 1916 yilda ishlatilgan. Ligandlar anionlar, kationlar yoki neytral molekulalar bo'lishi mumkin. Ligandlar zaryadiga ko'ra katyonik, anionik yoki neytral, donor joylari sonina ko'ra bo'lsa monodentat, ikkita tishli, tridentat va boshqalarga bo'linadi. Ularni bog'lanishiga ko'ra sigma donorlari, pi deb ham tasnifroq mumkin. donorlar yoki pi qabul etishchilar dir.

4, 3-rasm. Ligand va hujayraviy ta'sirlashuv.
Retseptor -ligandning mundarijali o'zaro ta'siri fiziologik javobga olib keladi. Masalan, glyukagon o'zining adipotsitlardagi retseptorlari bilan bog'langanda, triatsilgliserinlarning gidrolizlanishi sababdan moy kislotalarini ishlab chiqarish kucheyedi. Ligand bo'lak otom yoki ion bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, u ko'plab otomlardan tashkil topgan kattaroq va murakkabroq molekula bo'lishi mumkin. Ligand organik yoki noorganik molekula sifatida tabiiyiy bo'lishi mumkin. Ligandni laboratoriyada sintetik usulda ham qilish mumkin. Ligandlar signallarni o'zlarine yoki boshqa yaqin yoki uzoq hujayralarga uzatmoqlik uchun hujayralar tomonidan chiqarilgan kimyoviy muxbirlar dir.
Hujayra maydoni retseptorlari bilan bog'langan oqsillar, dorilar yoki patogenlar mo'llarekulyar va makroskopik darajada hujayra reaktsiyasini qo'zg'ashi mumkin. Retseptor -ligand o'zaro ta'siri oqsil -oqsil o'zaro ta'siriniing asosiy sinfi bo'lib, metabolizm, nimayrotransmissiya va hujayra signallarini uzatmoqlik yo'llari kabi ko'plab biologik jarayonlarda zarurli rollar tebranadi.
Ligand oqsil bilan bog'langanda, u o'zlar navbatida fiziologik javobga olib keladigan konformatsion o'zgarishlarga uchraydi. Ligandning retseptorga yoki o'ziga xos oqsilga biriktirilgan vaqti ligand va oqsil o'rtasidagi yaqinlik funkciyası dir. Afinite qanchalik yuqori bo'lsa, ligand oqsil bilan qanchalik kuchli bog'lanadi va oxirgi bilan funktsional modifikatsiya shunchalik uzoq bo'ladi. Yaqinlik qanchalik quyi bo'lsa, u umumiy bog'lanishga moyil bo'lmaydi yoki retseptordan tezroq ajralib chiqadi. O'sha sababli ligandning bog'lanish yaqinligini miqdorlik aniqlash juda zarurli, sababi u ligandning kuchin aniqlaydi. Otom kuch zarrabiniyasi (AFM) va optik pinset kabi shirmonoanalitik vositalar " retseptorlar" funkciyasın tahlil qilish uchun borgan sari ko'proq foydalanilmoqda, bu qirg'oqlari hujayralar dagi ligandlar va retseptorlar o'rtasidagi jabısıp qolish kuchlarini aniq o'lchash va xaritaroq va quyi oqim dagi hujayra reaktsiyalarini tahlil qilish mumkin.