O’zbekstan respublikasi oliy ta’lim,fan va innovaciyalar vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti biologiya fakulteti umumiy biologiya va fiziologiya kafedrası Ro’yxatga olindi: “tasdiqlandi”

O’ZBEKSTAN RESPUBLİKASI OLIY TA’LIM,FAN VA INNOVACIYALAR VAZIRLIGI


BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNİVERSİTETİ


BIOLOGIYA FAKULTETI


Umumiy biologiya va fiziologiya kafedrası
Ro’yxatga olindi: “TASDIQLANDI”
№_______________ O’quv ishlari bo’yicha prorektor
2023-yil «____»________ _____________O. Duysenbaev
«____» ________2023-yil



BIOINFORMATIKA FANIDAN
Amaliy mashg’ulotlar
(3-4 -kurs kunduzgi va kechki bo’lim uchun)
Nukus-2023

Tuzuvchi:

Kudeshova G.T. “Umumiy biologiya va fiziologiya” kafedrasi dotsenti, biologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD). Berdanov. D.T. “Umumiy biologiya va fiziologiya” kafedrasi stajiyor-oqituvchisi.

11-A’maliy mashg’ulot
Aminokislota ketma-ketlgi bo'yinsha fazolik tuzilmani yaratish
Aminokislotalar — molekulasinda amin va karboksil to'dai bo'lgan organikaliq birikmalar, o'simlik hamda hayvon oqsilining tamalǵi unsura hisoblanadi. A- rangsiz, suvlarda eruvchan kristall unsurlar. 200 dane tabiiy Aminokislotalar ma -lum. Lekin oqsillar tarkibinda xolos 20 Aminokislotalar va ularding 2 amidi uchtalarraydi. Qolishgani oqsillar tarkibina kirmaydi. Aminokislotalardiń D-yoki L-satrga tegishligini N va NH2 guruhning uglerod otomida qanday joylashganliǵi ko'rsatadiki. Deyarli barliq tabiiy A L-satrina kiradi. D-satrga tegishli Aminokislotalar tabiatda kamdan-kam bo'llarib, mikroorganizmlar tarkibinda tabilgan. Aning L-shaklsi o'simliklar tomonidan yoqsi o'zlashtiriladi va u unsurlar almashiniwiniń bor -cha jarayonlarinda qatnashadi, lekin D-shakllarin o'simliklar o'zlashtire olmaydi, ba'zan ular unsurlar almashi -nuvi jarayonlarini to'xtatib qóyadi. Bu organizmding fermentativ tizimi Aminokislotalardiń L-satrina moslashganliginan darak beradi. Aminokislotalar organizmda xoli holda va oqsillar yoki boshqa birikmalar tarkibinda uchtalarraydi. Oqsillar sintezi uchtalarini a shaklli 20 Aminokislotalar - proteinogen Aminokislotalar (lizin, gi-stidin, arginin, osmartat kislota, osma -ragin, treonin, serii, glutamat kislota, glutamin, prolin, glitsin, yolinin, siste-in, izoleysin, leysin, metionin, valin, tirozin, fenilalanin va triptofan) dan foydalaniladi. Oqsillar tarkibinda uchtalarraytuǵin Aminokislotalar bo'lsa ularding fermenta-tiv o'zgarishi sababdan paydo bo'ladi. Ayirim Aminokislotalar hayvon va odam organizmidan sintezlanmaydi. Bu almashinmaydigan aminokislotalar bo'llarib tabiladi. Odam organizmi uchtalarini 8 (triptofan, fenilalanin, metio-nin, lizin, valin, treonin, izoleysin va leysin) almashinmaydigan A bor. O'simliklar o'zi uchtalarini zarur bo'lgan barliq azotli birikmalardi sintezlash qobiliyatiga ega. Aminokislotalar sintezi jarayonida ammiakli azot organikaliq birikmalarga tevarak-atrofdi. O'simliklarda vujudga kelgan Aminokislotalar uzliksiz almashinib turadi. Ular tamalinan, oqsillar sintezi uchtalarini sarfla -nadi, shuning jo'rligida, dakarboksillanishi, azot tamallari va boshqa birikmalar sintezi uchtalarini ishlatilishi, aminogruppani ajiratip yuborishliki, toliq oksidlanishi va organizm uchtalarini energiya manbasi bo'llarib xizmat qilishi mumkin. Ko'pchilik Aminokislotalar tibbiyotda, chorvashiliqta, shuning jo'rligida oziq-túlik va mikrobiologiya sanoatinda qollaniladi. Hozir Aminokislotalardan o'g'it sifatida da foydalanilib otir.
Hamma oqsillarding tamalǵi qurish unsurlari aminokislotalar ekanligi ko'pdan buyon ma'lumki bo'lsa ham, toliq aminokislota tarkibi xolos XX asrning 30 -jillarindaǵina batamom belgilanadi. Buning sababi, bitta tomondan aminokislatalar hali yaxshi o'rganilmegeni, oqsil tarkibina qaysi aminokislotalar kirganligi aniq ma'lumki bo'lmaganliǵi bo'lsa, ikkinchidan, ularding ayirim vakillarin sifat va miqdor tahlili usillari hali mukkalmal bo'lmaganliǵi edilar. Bu muammo xolos 40 -jillardiń boslarinda qog'oz xromotografiyasi usili qollanilishi bilan hol qildi. Tabiatda 300 ge yoqini aminokislotalar uchtalarraydi. Ularding yoriminan oshiqi, o'g'iliwma oqsil tarkibina kirmaydi, qolgan yoriminiń ko'p bo'lagi da xolos ayirim organizmlarda, ba'zi birovlari bo'lak peptidlar tarkibinda bo'llaradi. Hamma organizmlarda oqsillar tarkibina kiretuǵin aminokislotalar soni 20 ga teng. Ular proteinogen aminokislotalar deb ataladi. Oqsillarding biologiyaliq funksiyasi tamalinan aminokislotalardiń oqsil molekulasindaǵi orni, yani ularding ketma ketligi bilan aniqlanadi.