O‘zgaruvchan elektr toki

1-savol

O‘zgaruvchan elektr toki

Elektr energiyasi boshqa turdagi energiyalarga qaraganda hech shubhasiz katta afzalliklarga ega. Uni simlar orqali deyarli energiya isrof qilmasdan uzoq masofalarga uzatish mumkin, iste’molchilar o‘rtasida taqsimlash qulay. Eng muhimi, bu engergiyani oddiygina qurilmalar yordamida energiyaning boshqa turlariga: mexanik energiyaga, ichki energiyaga (jismlarning isishi), yorug‘lik energiyasiga va shu kabi energiyalarga aylantirish mumkin.

O‘zgaruvchan tokning o‘zgarmas tokka nisbatan shunday afzalligi borki, uning kuchi va kuchlanishini deyarli energiya yo‘qotmasdan juda keng chegaralarda o‘zgartirish (transformatsiyalash) mumkin. Ko‘pgina elektrotexnik va radiotexnik qurilmalar uchun o‘zgaruvchan tokni ana shunday o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Lekin elektr energiyasini uzoqqa uzatishda kuchlanish va tokni transformatsiyalash ayniqsa zarurdir.

Elektr tokini generatorlar ishlab chiqaradi. Generator biror turdagi energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilmadir.

Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tokning elektromexanik induksion generatorlari eng muhim o‘rin tutadi. Bu generatorlarda mexanik energiya elektr energiyasiga aylantiriladi. Ularning ishlash prinsiplari elektromagnit induksiyasiga asoslangan. Bunday generatorlarning tuzilishi uncha murakkab emas. Shu bilan birga ular yetarli darajada yuqori kuchlanishda kuchli tok hosil qilish imkonini beradi.

Elektr ta’minoti sistemasiga energiya manbalari, kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi podstansiyalar, elektr uzatish va taqsimlash liniyalari, elektr tarmoqlari va boshqa yordamchi qurilmalar kiradi.

Elektr energiyasini asosan, elektr stansiyalarida o‘rnatilgan uch fazali generatorlar ishlab chiqaradi.

Texnikada va amaliyotda o‘zgaruvchan tok ko‘p ishlatiladi, chunki o‘zgaruvchan tokni ishlab chiqarish va ishlatish qulay. Kengroq ma’noda aytganda, yo‘nalishi va miqdori jihatidan o‘zgaradigan har qanday tok o‘zgaruvchan tok deb ataladi. Ammo elektrotexnikada, ko‘pincha, davriy o‘zaruvchi toklar o‘zgaruvchan tok deb ataladi. O‘zgaruvchan tok, ya’ni davriy deb ataladi, chunki vaqt o‘tishi bilan tokning o‘zgarishi takrorlanadi. Tokning o‘tish vaqti o‘zgaruvchan tokni davri deyiladi. Ular ichida eng oddiysi va qulayi sinusoidal toklardir. O‘zgaruvchan tok, ya’ni sinusoidal deb ataladi, chunki tokning o‘zgarishi vaqtga nisbatan sinus qonuniga muvofiq ro‘y beradi.

Ii O‘zgaruvchan tokning bitta to‘la o‘zgarishi sikl deb aytiladi. Bitta siklning davom etish vaqti davr deyiladi. Bir sekund ichida bo‘lgan sikllar soniga o‘zgaruvchan tok chastotasi deyiladi.

Barcha elektrostansiyalarda hosil bo‘lgan o‘zgaruvchan tokning chastotasi f=50 Gs ga teng. Masalan, agar f=50 Gs teng bo‘lsa, u paytda bir sekund ichida EYUKni yoki tokning o‘zgarishini 50-ta to‘la sikllari ro‘y beradi.

O‘zgaruvchan tok yana siklik yoki davriy chastotasi ω bilan harakterlanadi. ω,f va T orasida bog‘lanishlar quyidagi formulalar bilan berilgan:

ω = 2πf (1) (2)
O‘zgaruvchan tok o‘zining oniy qiymatlari bilan, ya’ni tok kuchining, kuchlanishni va EYUKni oniy qiymatlari bilan harakterlanadi. Tok kuchi vaqt bo‘yicha sinusoidal o‘zgaradi:
i = JmSin(ωt+α₀) (3)
Tokning ixtiyoriy paytdagi bu qiymatiga o‘zgaruvchan tokning oniy qiymati deyiladi. Tokning Jm eng katta qiymatiga o‘zgaruvchan tokning amplituda qiymati deyiladi (1-rasm).

O‘zgaruvchan tok manbaining EYUKsi ε yoki tashqi zanjir qismidagi kuchlanishi u ham, tok kuchi singari sinusoidal qonuniyatga bo‘ysinadi:

ε = Ε_m Sin(ωt+α₀) (4)

u = U_m Sin(ωt+α₀) (5)

(3), (4), (5) formulalardan ko‘rinadiki, EYUKning faza o‘zgarishi bilan tok kuchi, kuchlanishning faza o‘zgarishi bir xildir.

O‘zgaruvchan tokni o‘lchashi uchun uning o‘rtacha issiqlik ta’sirini o‘zgarmas tokning issiqlik ta’siri bilan taqqoslashiga asoslangan.

O‘zgarmas tok t=T vaqt ichida R qarshilikka ega bo‘lib Q₁ issiqlik ajratadi.

Q₁ = J² RT (6)

O‘zgaruvchan tok ham shu vaqt ichida R qarshilikdagi Q₂ issiqlik ajratadi:
t = T vaqt ichida o‘zgarmas va o‘zgaruvchan toklar bir xil issiqlik miqdorini ajratadilar va shuning uchun:

Q₁ = Q₂ (8)

cos2ωtdt = 0, chunki cos 2ωt funksiyasining T bir davr ichidagi qiymati nolga teng. Shuning uchun tok kuchi effektiv yoki ta’siriy qiymati quyidagiga teng bo‘ladi:

Shunday qilib, sinusoidal o‘zgaruvchan tok uchun tok kuchining effektiv qiymati amplituda qiymatidan 2 marta kichik bo‘ladi.

Xuddi shuningdek, EYUK va kuchlanishning effektiv qiymatlari ham amplituda qiymatlaridan 2 marta kichik bo‘ladi.

O‘tkazgichda birday vaqt ichida o‘zgaruvchan tok ajratgan issiqlikka teng issiqlik ajrata oluvchi o‘zgarmas tokning tok kuchi J_eff ga o‘zgaruvchan tokning ta’sir yoki effektiv qiymati deyiladi.

Amalda o‘zgaruvchan toklar tok kuchi, EYUK va kuchlanishning faqat effektiv qiymatlari bilan harakterlanadi. Masalan, odatdagi tok tarmog‘i 220 V li effektiv kuchlanishdan iborat bo‘lib, uning amplitudasi, ya’ni kuchlanishning eng maksimal qiymati 310 V ga teng bo‘ladi.

O‘zgaruvchan tok zanjirlari o‘zgarmas tok zanjirlaridan farq qiladilar, chunki o‘zgaruvchan tok zanjirida tok kuchini, kuchlanishni va EYUK ni vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi ro‘y beradi.

O‘zgaruvchan tok zanjirlari quyidagi zanjirlardan tashkil topgan:

1. Aktiv qarshilikli (rezistorli) o‘zgaruvchan tok zanjiri.

Elektr energiyani befoydali yuqotishiga olib keladigan qarshilik aktiv yoki rezistorli deyiladi va quyidagi formuladan hisoblanadi:

Shuningdek, agar o‘zgaruvchan tok zanjirida R, X_L, X_c qarshiliklar ketma-ket ulangan bo‘ladi. Agar o‘zgaruvchan tok zanjiriga ketma-ket ulangan induktivlik va sig‘im qarshiliklar bir xil, ya’ni X_L=X_c bo‘lsa, u paytda to‘la reaktiv qarshilik, ya’ni X=X_L-X_c nolga teng bo‘ladi, shuning uchun tok kuchi va kuchlanishning vektorlari orasida faza siljishi ro‘y bermaydi .

Ushbu ro‘y beradigan hodisa kuchlanish rezonansi deyiladi, chunki g‘altakdagi kuchlanishning qiymati U_L va kondensatordagi kuchlanishning qiymati U_c tarmog‘idagi kuchlanishning qiymatidan ancha katta qiymatlarga ega bo‘ladilar.

Agar zanjirda kuchlanish rezonansi hodisasi ro‘y bersa, u paytda zanjirda energiya faqat aktiv qarshilikning issiqlik ta’siriga sarflanadi, lekin g‘altak va kondensator oralig‘ida energiya almashishi ro‘y beradi. Buning natijasida, agar kondensatorning elektr energiyasi kamaysa, g‘altakning magnit energiyasi oshadi, va teskari.

Rezonans sharti U_mL=U_mc dan zanjirga ulangan o‘zgaruvchan tok manbaining rezonans siklik chastotasi ω_rez teng bo‘ladi:

O‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat tok kuchi va kuchlanishlarning ta’sir (effektiv) qiymatlariga hamda tok bilan kuchlanish orasidagi fazaning siljishiga bog‘liq bo‘ladi.

bunda φ- faza siljishi bo‘lib, cos φ – quvvat koeffitsiyenti deyiladi.

o‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat cos φ ga bog‘liq bo‘lib, bunda ikki xil bo‘lishi mumkin:

1. Agar zanjirda faqat aktiv qarshilik R, ya’ni X_L = 0 va X_c = 0 bo‘lsa, φ = 0 yoki cos φ = 1 bo‘ladi va quvvat maksimal qiymatga erishadi. Zanjirda ajralgan maksimal quvvatga to‘la quvvati deyilib, u esa S harfi bilan belgilanadi:

S = U_ef · J_ef (40)

S to‘la quvvat voltamper (B · A) larda o‘lchanadi

[S] = 1 B · A

2. Agar zanjirda aktiv qarshilik bo‘lmasa, ya’ni R = 0, u holda

ga yoki cos φ = 0 bo‘lgani uchun (39) formuladan

P = J_ef · U_ef · cos φ = 0

Binobarin, faqat reaktiv qarshilikli o‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat nolga teng. Buni quyidagicha tushuntirish mumkin: o‘zgaruvchan tok davrining birinchi yarmida tok manbadan zanjirga o‘tgan energiya davrining ikkinchi yarmida tok manbaiga qaytarilar ekan. Natijada energiya sarf bo‘lmaydi.

O‘zgaruvchan tokni uzatish liniyalarida quvvat koeffitsiyenti muhim ahamiyatga ega, chunki u zanjirda energiyani yo‘qotishini harakterlaydi. Elektr uzatish liniyalarini loyihalashda quvvat koeffitsiyentini yuksaltirishga harakat qilish kerak.

Bizning zamonamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish va undan foydalanish darajasi jamiyatda ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib qoldi. Bunda energiyaning eng universal va foydalanish uchun eng qulay turi bo‘lgan elektr energiyasi yetakchi o‘rin tutadi.

Texnikaning barcha asosiy sohalarida chuqur sifat o‘zgarishlari sodir bo‘lmoqda. Masalan, energetikadagi o‘zgarishi organik yoqilg‘i bilan ishlaydigan issiqlik elektr stansiyalardan atom elektr stansiyalariga o‘tish bilan bog‘langan. Materialshunoslik sohasida bunday o‘zgarishlar odatdagidan tashqari, biroq amaliyot uchun juda muhim xossalarga ega bo‘lgan sun’iy materiallar industriyasini yaratish bilan bog‘liqdir. Transport, qurilish, aloqa hozirgi zamon texnikasining prinsipial jihatdan yangi, yanada unumliroq va takomillashgan sohalari bo‘lib bormoqda.

Sanoat va qishloq xo‘jaligi tobora kompleks avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishga aylanib bormoqda. Kompleks avtomatlashtirish turli-tuman elektron boshqarish va nazorat-o‘lchov qurilmalariga tayanadi, bularsiz avtomatlashtirishni tasavvur qilish mumkin emas. Bu qurilmalarning ilmiy asoslari, shuningdek, ularning amalda ishlatilishi radioelektronika, qattiq jism fizikasi, atom yadrosi fizikasi va hozirgi zamon fizikasining boshqa qator bo‘limlari bilan chambarchas bog‘liqdir.

Energetikadagi o‘zgarishlarga atom energiyasining paydo bo‘lishi sabab bo‘ldi. Atom yoqilg‘isida saqlanadigan energiya zahiralari hali sarflanmagan odatdagi yoqilg‘i energiya zahiralaridan ko‘p marta katta bo‘ladi. Shuning uchun energetik maqsadda atom yoqilg‘isidan foydalanish katta ahamiyatga ega.

Termoyadro elektr stansiyalari kelgusida insoniyatni energiya manbalari haqidagi tashvishdan umrbod xalos qiladi.

 Faradeyning birinchi qonuni. 1833 yil M.Faradey elektroliz qonunlarini yaratdi. Faradeyning birinchi qonuni: elektrodda ajralib chiqadigan moddaning massasi m, elektrolitdan o`tgan zaryad miqdori Q ga proportsional.

, yoki m=kIt

 Elektroqimyoviy ekvivalent proportsionallik koeffitsienti k ga moddaning elektroqimyoviy ekvivalenti deyiladi. U elektrolizda elektrodda ajralib chiqqan modda massasining elektrolit orqali o`tgan zaryad miqdoriga nisbatiga tengdir.

Moddalarning elektroqimyoviy ekvivalenti.

MODDA	k, 10^-6 kgG`Kl
Kumush Vodorod Mis Rux	1,118 0,01045 0,3294 0,0388

2. Faradeyning ikkinchi qonuni.Moddaning elektroqimyoviy ekvivalenti uning atom (molekulyar) massasi A ning valentlik n ga nisbatiga to`g`ri proportsional

^{k =}

Atom ( molekulyar)massaning valentlikka nisbatiga kimyoviy ekvivalent deyiladi.

F ga Faradey doimiysi deyiladi. Uning fizik ma’nosini aniqlash uchun

^{m =}

 ushbu ifodaga Faradeyning elektroliz uchun umumlashgan qonuni deyiladi.

Faradey sonining qiymati tajribada aniqlangan va F= 9,6480⁴ Kl/mol.

 Elektroliz hodisasi texnikada va sanoatda keng qo`llaniladi. Bu usul bilan toza moddalar: temir, marganets, xrom, mis, rux, xlor, ftor va boshqa moddalar ajratib olinadi.

2-savol

Uch fazali tok va uni hosil qilish.

O‘zgaruvchan tok M. O. Dolivo - Dobrovolskiy uch fazali tok sistemasini ixtiro qilinganidan keyin butun dunyoda keng ishlatiladigan buldi.

Uch fazali tokning asoschisi M. O. Dolivo - Dobro-volskiy dunyoda birinchi bulib, uch fazali generator, uch fazali elektr dvigatel, uch fazali transformatorlarni yaratgan va uch fazali tok energiyasini uzatishni amalga oshirgan.

Uch fazali tokning bir fazali tokka nisbatan quyidagi afzalliklari bor:

elektr uzatish liniyalarida rangli metallar 25 % gacha tejaladi;

uch fazali asinxron dvigatellarning tuzilishi sodda, ishlatilishi qulay;

yulduz shaklida ulab hosil kilinadigan turt simli sistema bulgan holda ikkita ish kuchlanishi bo‘ladi.

Uch fazali tok sistemasini ko‘p fazali tokning xususiy holi deb qarash mumkin.

E.yu.k. lari bir xil chastotali va bir - biriga nisbatan faza buyicha 1/ 3 davrga siljigan uchta elektr zanjirning tuplami uch fazali sistema deb ataladi.

Uch fazali sistemani tashkil etuvchi ayrim zanjirlar uning fazalari deyiladi. Simmetrik uch fazali sistemada e. yu. k. lar o‘zaro faza buyicha teng bulaklarga 1200 siljigan.

Uch fazali tokning eng sodda generatori bir fazali generatordan yakoriga tsilindr aylanasi buylab bir - biriga nisbatan 1200 burchakka siljigan uchta chulg‘am joylashtirilganligi bilan fark kiladi. Generatorning chulg‘amlari fazalar deb ataladi. Stator chulg‘amlarining uchlari A1,A2,A3 xarflari bilan oxirlari x1,x2,x3 xarflari bilan belgilangan.

Uch fazali tok generatori rotorining konstruktsiyasi esa bir fazali tok generatori rotori konstruktsiyasining xuddi uzidir.

Rotor aylanganda hamma chulg‘amlarda chastota va amplitudalari bir xil bulgan e. yu. k. lar hosil bo‘ladi, ammo bular uzlarining maksimum qiymatiga bir vaqtda erishmaydi. Maksimal e. yu. k.rotor shimoliy kutbining markazi chulg‘am boshida utganda hosil bo‘ladi, deb xisoblaganimizda, ikkinchi chulg‘amda esa o‘sha yunalishdagi e. yu. k. maksimumi rotor 1200 burilganda, uchinchi chulg‘amda esa o‘sha yunalishdagi e. yu. k maksimumi rotor birinchi chulg‘amga nisbatan 2400 burilganda yuz berishini kurish oson. Rotor aylanganda birinchi chulg‘amda hosil bulgan e.yu.k.

e₁=E_1msint

Ikkinchi chulg‘amda hosil bulgan e. yu. k.

e₂=E_2msin(t - ²/₃ )

Shuningdek, uchinchi chulg‘amdagi e. yu. k.

e₃ = E_23msin(t - ⁴/₃ )

Bunda е₁,е₂,е₃ ва Е_1m, Е_{2m ,}Е_3m- ayrim chulg‘amlarda hosil bulgan e. yu. k. larning oniy qiymatlari; va - ayrim chulg‘amlardagi e. yu. k. larning amplituda qiymatlari. Agar g‘altak larning chulg‘amlariga, iste’molchilar ulasak, yonik zanjirlar buylab quyidagi toklar utadi.

i₁ = I_1m sin(t -₁)

i₂ = I_2m sin(t - 2/3  -₂)

i₃ = I_3msin(t - 4/3  -₃)

Bunda i₁,i₂,i₃ ва I_1m,I_2m,I_3m - ayrim chulg‘amlardagi toklarning oniy qiymatlari; va - chulg‘amlardagi toklar-ning amplituda qiymatlari; va - ayrim chulg‘amlardagi e. yu. k. va tok orasidagi fazalar siljish burchagi.

Agar uchala fazadagi e. yu. k. bir xil amplitudali bo‘lsabunday uch fazali sistema simmetrik sistema deb yuritiladi, ya’ni

E_1m = E_2m = E_3m = E_m

E.yu.k. larning grafigi a rasmda, vektorlar diagrammasi b rasmda, tasvirlangan.

Xakikatan, b rasmdan kurinib turibdiki, kattaliklarni o‘zaro teng va faza buyicha 1200 ga siljigan uchta vektorning geometrik yig‘indisi nolga teng. Ifodadan e. yu. k. larning oniy qiymatlarning yig‘indisi nolga tengligi kelib chikadi:

e₁ + e₂ + e₃ = 0

Aylanuvchi magnit maydon.

Uch fazali tokning eng ahamiyatli xossalaridan biri aylanuvchi magnit maydoni hosil qilishidir. Shuning uchun o‘zgaruvchan tok mashinasi uch fazali chulg‘amning magnit maydonini tekshiramiz.

Stator ichiga uklari bir - biriga nisbatan 1200 burchak hosil qilib joylashtirilgan uchta induktiv chulg‘am joylashtirilgan bulsin. Chulgamlarning uchlarini A, V va S, oxirlarini esa X, Y, Z xarflari bilan belgilaymiz.

Chulgamlarni yulduz shaklida ulanganda ularning oxirgi X, Y, Z uchlarini bir - biriga ulab, neytral nukta hosil kilinadi, chulg‘amlarning A, V, S uchlari esa uch fazali tok tarmogiga ulanadi.

Bu uchta chulg‘am orqali fazalari ga siljigan, bir xil chastotali sinusoidal toklar utadi.

Bu toklar hosil qilingan magnit maydonlarning magnit induktsiyalari quyidagicha bo‘ladi:

B_A = B_msint

B_B =B_msin(t - ^2/₃)

B_B = B_msin(t - ⁴/₃ )

Bu yerda - xar bir chulg‘am uki buylab yo‘nalgan magnit induktsiyaning maksimal qiymati.

Uchala magnit maydoni uchala chulg‘amlar sistemasida birdaniga ta’sir etib turadi. Natijada ayrim – ayrim magnit maydonlari emas, balki teng ta’sir etuvchi yagona magnit maydoni hosil bo‘ladi.

Toklar hosil qilgan magnit maydoni okimlarini topish uchun magnit okimlarini geometrik ko‘shamiz. Buning uchun magnit maydoni X va Y uklarda olaylik .

Ф_1mx = Ф1m cos0 = Ф1m

Ф_2mx = -Ф_2m cos60 = - ^Ф2m/₂

Ф_3mx = -Ф_3m cos60 = - ^Ф3m/₂

Ф_1my = Ф1m cos90 = 0

Ф_2my = -Ф_2m cos30 = - ^3/₂ Ф_2m

Ф_3my = -Ф_3m cos30 = - ^3/₂ Ф_3m

Magnit maydon okimlar sinusoidal konun buyicha o‘zga rganligi uchun ularning oniy qiymatlari quyidagicha ifodalanadi:

Ф_1x = Ф_1mxsint

Ф_2x = Ф_2mxsin(t - 2/3 ) = - sin(t - 2/3 )

Ф_3x = Ф_3mxsin(t - 4/3 ) = - sin(t - 4/3 )

Magnit maydoni okimlarining natijaviy qiymatini topish uchun oxirgi ifodani algebraik ko‘shamiz

Ф_0x = Ф_msint - sin(t - ²/₃ ) - sin(t - ⁴/₃ ) = =Ф_m |sint - ½ (sint  cos120 - )

Bunda uki buylab yo‘nalgan natijaviy magnit maydoni oqimidir, u uki buylab yo‘nalgan magnit maydoni oqimini ham shu tarzda xisoblash mumkin.

Ф_1y = Ф_1mysint = 0

Ф_2y = Ф_2mysin(t - 2/3 ) = Ф_2m sin(t - 2/3 )

Ф_3y = Ф_3mysin(t - 4/2 ) = - Ф_3m sin(t - 4/3 )

Shuningdek,

Ф_0y = Ф_1y + Ф_2y + Ф_3y =

= 0 - Ф_msin(t - 2/3 ) + Ф_msin (t-4/3 )

Ёки

Ф_0y = Ф_m [sin(t-240) - sin(t-120) t =

= Ф_m(sint  cos240 - cost  sin240 - sint  cos240 +
+ cost  sin120) = Ф_m (1 - 1/2 sint + cost),

Bundan

Ф_0y = 1,5 Ф_mcost.

Demak, natijaviy magnit maydoni okimlarining amplitudasi Ф₀ = 1,5 Ф_m ga teng ekan.

Teng ta’sir etuvchi magnit maydonining oqimi

Ф₀ = =

yoki Ф₀ = 1,5Ф_m

Demak, vaqt o‘tishi bilan bu magnit oqimining miqdori o‘zgarmas ekan. Endi uch fazali chulg‘am hosil qilgan magnit maydonining xar xil paytlardagi yo‘nalishini aniklaylik t = 0 bulgan paytda A-x chulg‘amda tok nolga teng, V- z chulg‘amda tok manfiy, S- Y chulg‘amda esa tok musbat. Demak, bu paytlarda A va x o‘tkazgichlarda tok bulmaydi, S va Y o‘tkazgichlarda o‘tkazgichlarda tok musbat yunalishda, V va Z o‘tkazgichlarda manfiy yunalishda bo‘ladi.

Shunday qilib, t = 0 paytda, S va Y o‘tkazgichlarda tok biz tomonga, V va Z o‘tkazgichlarda esa biz tomondan chizma tekisligiga karab yunaladi.

Tok bunday yo‘nalganda hosil bulgan magnit chiziqlari parma koidasiga muvofiq, pastdan yukoriga karab yunaladi, ya’ni stator ichki aylanasining pastki kismida shimoliy kutb, yukorigi kismida esa janubiy kutb joylashadi. paytda tok A fazada musbat, V va S fazalarda manfiydir. Demak, Y, A va Z o‘tkazgichlarda tok biz tomonga, S, x va V o‘tkazgichlarda esa biz tomondan chizmaga karab yunaladi va magnit maydonining magnit chiziqlari uzining boshlangich yo‘nalishiga nisbatan soat strelkasi aylanishi yo‘nalishida 90 gradusga burilgan bo‘ladi. paytda A va V fazalarda tok musbat, S fazada esa manfiydir. Demak , A, V va Z o‘tkazgichlarda tok biz tomonga, S, x va Y o‘tkazgichlarda esa biz tomondan chizmaga yo‘nalgan va magnit maydonining magnit chiziqlari ukining boshlangich yo‘nalishiga nisbatan yanada kattarok burchakka burilgan bo‘ladi.

Shunday qilib, uch fazali chulg‘am hosil qilgan magnit maydoni magnit kuch chiziqlarining yo‘nalishi vaqt o‘tishi bilan uzluksiz ravishda bir tekis o‘zgaradi, ya’ni bu magnit maydoni o‘zgarmas tezlik bilan aylanadi.

Agar uch fazali chulg‘am fazalarining navbatlashishi o‘zgartirilsa, ya’ni uchta chulg‘amdan xoxlagan ikkitasining elektr tarmogiga ulanishi o‘zgartirilsa, magnit maydonining aylanish yo‘nalishi o‘zgaradi.

3-savol

Zanjir birqismi uchun Om qonuni.