O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

O'zgaruvchan va o’zgarmas tok matorlarini boshqarishning and andozaviy sxemasi

Reja:

1. Asinxron elektr dvigatellari matorlarini boshqarishning and andozaviy sxemasi
2. Asinxron dvigatelning ishlash printsipi
3. Asinxron dvigatelning xarakteristkalari
4. O‘zgarmas tok mashinalarining matorlarini boshqarishning and andozaviy sxemasi tuzilishi va ishlash printsipi
5. O‘zgarmas tok generatorining elektromagnitaviy momenti

Elektr mashinalari elektr stantsiyalarida, sanoat, transport, aviatsiya, avtomatik rostlash va boshkarish sistemalarida hamda turmushda keng ishlatiladi.

Elektr mashinalari mexanikaviy energiyani elektr energiyaga va aksincha elektr energiyani elektr energiyaga aylantiruvchi mashinalar generatorlar deb, elektr energiyasini mexanikaviy energiyaga aylantiruvchi mashinalar esa dvigatellar deb ataladi.
Har qanday elektr mashinasi ham generator, ham dvigatel sifatida ishlatilishi mumkin. Elektr mashinalarining uz energiyasining yo‘nalishini o‘zga rtirish xususiyatiga kaytuvchanlik deyiladi. Elektr mashinalari bir tur energiyani ikkinchi tur energiyaga aylantirishda ham kullaniladi. Bunday elektr mashinalarga o‘zga rtirgichlar deyiladi.
Elektr mashinasi tok tipiga karab o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok mashinalariga bulinadi. O‘zgaruvchan tok mashinalari bir fazali yoki ko‘p fazali bulishi mumkin. Bulardan eng ko‘p ishlatiladiganlari uch fazali sinxron asinxron mashinalardir.

Elektr mashinalarining ishlash printsipi elektromagnit induktsiya qonuniga asoslangan. Agar o‘zgarmas magnit yoki elektromagnit kutblari orasiga o‘tkazgich joylashtirib, uni xarakatlantirilsa, o‘tkazgichda quyidagi formula bilan ifodalanadigan e.yu.k. hosil bo‘ladi:

е = В 
bu yerda V-magnit induktsiyasi; l…-o‘tkazgichning aktiv uzunligi; (…- magnit maydonida o‘tkazgichning xarakatlanishi tezligi.
Utkazgichdan induktsiyalangan E.YU.K. yo‘nalishi ung kul koidasiga asosan aniklanadi.
Agar o‘tkazgichni biror energiya is’temolchisi bilan tutashtirilsa, bunday zanjirda yo‘nalishi o‘tkazgichdagi E.YU.K yo‘nalishi bilan bir xil bulgan tok hosil bo‘ladi. Utkazgichdagi tok I bilan kutblar magnit maydonining o‘zaro ta’siri natijasida yo‘nalishi chap kul koidasi bilan aniklanadigan elektromagnit kuch Fe hosil bo‘ladi. Bu kuchning yo‘nalishi o‘tkazgichni magnit maydonida xarakatlantiradigan kuchga karama- qarshi bo‘ladi. Agar bu kuchlar teng, ya’ni F₁ = Fe bo‘lsa o‘tkazgich o‘zgarmas tezlik bilan xarakatlanadi. Demak, bunday eng sodda elektr mashinasida o‘tkazgichni xarakatlantirishga sarflangan mexanikaviy energiya tashki iste’molchi qarshiligiga beriladigan elektr energiyaga aylanadi, ya’ni mashina generator sifatida ishlaydi. Xuddi shu elektr mashinasi dvigatel sifatida ham ishlash mumkin. Utkazgichni biror tashki elektr manbaiga ulab, undan tok utkazsak, o‘tkazgichdagi tok bilan magnit maydonining o‘zaro ta’siri natijasida elektromagnit kuch Fe hosil bo‘ladi. Bu kuch ta’sirida o‘tkazgich mexanikaviy energiya iste’molchisi qarshiligini yengib, magnit maydonida xarakatlanadi. Shunday qilib, bu mashina xar qanday elektr mashinasi kabi ham generator, ham dvigatel sifatida ishlay oladi.
E.YU.K va elektromexanikaviy kuchni oshirish uchun elektr mashinalar ko‘p miqdordagi simlardan iborat bulgan chulg‘amlar bilan ta’minlanadi. Chulgam simlari o‘zaro shunday ulanadiki, ulardagi E.YU.K ning yo‘nalishi bir xil bulib, qiymatlari esa kushiladi. Elektr mashinalari asinxron va sinxron mashinalarga bulinadi.
Asinxron dvigatelning ishlash printsipi.
Asinxron dvigatel- xozirgi zamon dvigatellarining eng ko‘p tarkalgan xilidir. Yuksak texnikaviy va iktisodiy kursatkichlari tufayli asinxron dvigatel sanoat va kishlok xujaligida keng ishlatilmokda. Asinxron dvigatelni birinchi bulib 1889 yili rus elektrotexnigi D.O. Dolivo -Dobrovolskiy kashf qilgan.
Asinxron dvigatel tuzilishining soddaligi va qulay ishlashi bilan boshka dvigatellardan fark kiladi. Asinxron dvigatel ikki kismdan - stator va rotordan iborat bo‘ladi. Mashinaning ko‘zga lmas kismi stator deb, aylanadigan kismi esa rotor deb yuritiladi.
Har qanday elektr mashinasi kabi asinxron dvigatel ham kaytuvchanlik xossasiga ega, ya’ni u ham generator, ham dvigatel bulib ishlay oladi.
Biz asinxron mashinaning dvigatel rejimida ishlashini, ya’ni elektr energiyani mexanikaviy energiyaga aylantirish protsessini kurib utaylik.
O‘zgaruvchan tok mashinasining ishlash printsipi aylanuvchi magnit maydonidan foydalanishga asoslangan. Chulgamdan uch fazali o‘zgaruvchan tok utganda bir minutdagi aylanishlari soni n1 = 60 f/p bulgan aylanuvchi magnit maydoni hosil bo‘ladi.
Agar rotorning aylanish tezligi n2 magnit maydonining aylanish tezligi n1 ga teng bulmasa n2(n1 bunday tezlik asinxron tezlik deyiladi.
Asinxron dvigatel fakat asinxron tezlikda, ya’ni rotorning aylanish tezligi magnit maydonining aylanish tezligiga teng bo‘lmagan holdagina ishlaydi.
Rotor tezligi maydon tezligidan juda kam fark qilishi mumkin, lekin ish jarayonida u xar doim maydon tezligidan kichik, ya’ni bo‘ladi.