O’zgaruvchilarga o’tamiz, va Modomiki, bu reaksiyada A

9. REAKSIYA TARTIBI VA REAKSIYA TEZLIK KONSTANTASINI ANIQLASH USULLARI

a₁A₁+a₂A₂ mahsulot

formal bo’lgan oddiy reaksiyani ko’rib chiqamiz uning A₁ va A₂ bo’yicha tartib mos ravishda n₁ va n₂ ga teng.
Kinetik tenglamasi

Reaksiyaning umumiy tartibi
n=n₁+n₂
Reaksiya tartibi xar bir modda bo’yicha aniqlash zarur so’ngra reaksiyaning umumiy tartibi (n=n₁+n₂) bo’yicha aniqlanadi.
Reaksiya tartibini faqat biror bir modda masalan A₁ modda bo’yicha aniqlash uchun reaksiya tezligi faqat shu modda konsentratsiyasiga bog’liq bo’lishi zarur.
Buning uchun ortiqcha konsentratsiyalar usuli (boshqacha nomi – reaksiya tartibini tushirish) kamaytirish usuli –reaksiya shunday tartibda olib boriladiki , bunda A₂ moddaning c₂ konsentratsiyasi A₁ moddaning c₁ konsentratsiyasiga nisbatan shunday ortiqchaligida bo’lish kerakki , reaksiya davomida c₂ konsentratsiya o’zgarmasdan qolishi kerak, ya’ni c₂=c₀₂ . Unda uni konstanta va kinetik tenglama quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.


So’ngra A₂ moddaga nisbatdan o’xshash operatsiya o’tkaziladi




Differensial usul (Vant-Goff usuli)
Tajriba ma’lumotlari bo’yicha kinetik egri ko’ramiz (konsentratsiyaning vaqtga bog’liqligi),uni grafik differensiyalaymiz (tegib o’tuvchi koramiz)va egilish tangens burchagini aniqlaymiz )so’ngra reaksiya tezligini vaqtga bo’lgan bog’liqligini olamiz.
A₁ boshlang’ich modda ning w⁽¹⁾ hosil bp’lish tezligi (manfiy ), boshqa barcha moddalarning ortiqcha konsentratsiyasida quyidagi tenglama bilan ifodalaniladi.



Yoki

Bu ifodani logarifimlaymiz



Bu – koordinatalardagi (ln(-w⁽¹⁾),lnc₁) to’g’ri chiziq tenglamasdir. Ordinata o’qidagi bu to’g’ri chiziqga kesma tegishli bo’lgan lnk₁ qiymatini beradi ,to’g’ri chiziq qiyalik tenglik burchagi A₁ modda bo’yicha reaksiya tartibiga teng.
Agar nuqtalar to’g’ri chiziqqa yotmasa ,unda reaksiya tezligining ko’rilayotgan ancha murakkab bog’liqligi bo’yicha konsentratsiyaga bog’liq ekanligi ko’rsatadi.
Afsuski barcha differensial usullar katta xatolikni beradi (kinetik egriga bo’lgan tangenes burchagini aniqlashda )


INTEGRAL USUL
Ortiqcha konsentratsiyalar usuli bilan tajriba yo’li orqali

Yoki

Tipdagi kinetik tenglamaga mos keluvchi kinetik egri olingan deb xisoblaymiz.
Agar ayni modda boyicha reaksiya tartibi-butun son bo’lsa , unda reaksiya tartibi o’rniga qo’yish yoki grafik usul bilan aniqlash mumkin:
O’RNIGA QO’YISH USULI
Agar tenglama (0,t) va (c₀,c) oraliqda integrallasak , unda birinchi ,ikkinchi ,uchinchi tartibli reaksiyalar uchun mos ravishda quyidagilarni olamiz.