O'zlashma so‘zlar

O'zlashma so‘zlar

06.12.2022

O'zlashma so’z:

• Bir tildan ikkinchi tilga o’tgan so’z. O’zlashma so’zlar ma’lum ijtimoiy –tarixiy
• voqealar, savdo va madaniy aloqalar tufayli bir tildan ikkinchi tilga o’tib
• o’zlashadi. Xususan, o’zbek xalqining tojiklar bilan qarindosh bir xil ijtimoiy
• tuzum sharoitida, qo’ni-qo’shni bo’lib yashab kelganligi tufayli fors-tojikcha
• so’zlar, arab istilosi natijasida arabcha so’zlar, O’rta Osiyoni Rossiya
• bosib olishi natijasida ruscha va yevropacha so’zlar o’zbek tiliga o’zlashgan.

Neologizmning o’zlashishi:

O’zlashma so’zlar dastlab neologizm xarakterida bo’lsada, keyinchalik asta sekin qabul qiluvchi til qonuniyatlariga bo’ysunishi, tabiiy va aniq bo’lishi(barg), fonetik qayta shakllanishi(karavot), grammatik singishi(bankdan), so’z yasash tizimida faol ishtirok etishi(traktorchi), takror-takror qo’llanishi tufayli uning yot elemtligi sezilmay qoladi.

O’zbek tiliga o’zlashgan fors-tojikcha so’zlar

• Tilla, sartarosh, avra-astar, bazm, baxt, daraxt, hunar, afsun, agar, firuza,
• gunoh, kambag’al, hukmron, kamar, humo, janggoh, kalta, kapa, larza,
• langar, mard, bodom, motam, margimush, bodring, mayda, bog’bon.

O’zbek tiliga o’zlashgan arabcha so’zlar

O’zbek tiliga o’zlashgan yunoncha so’zlar

• Matematika, gipnoz, metod, gimnastika,
• arktika, gigiyena, arxitektura,
• fon, daftar, faylasuf, astrologiya,
• fantastika, silindr, falsafa, epigraf,
• sxema, teorema, disk, texnika,
• dialog, diagramma, tezis, dialektika,
• grammatika, pedagog, talant,
• tezis, poeziya, kafedra, poema, metr,
• neft, taktika, parallel.

O’zbek tiliga o’zlashgan lotincha va italyancha so’zlar

• L O T I N Ch A: Magniy, formula, matetial, armatura, assistant, dirijor,
• repetitsiya, era, fabrika,dirijor, retsept, diktor, terrorizm, respublika,
• deputat, diktator, reviziya, nota, metall, refleks, rezina, general,
• kapital, kanal, plan, direktor, radio.
• I T A L Y A N Ch A: ariya, bandit, bank, salfetka, salto.

O’zbek tiliga o’zlashgan fransuz, nemis, va inglizcha so’zlar

• F R A N S U Z Ch A: maket, bloknot, basseyn, desert, batalyon, burjua,
• diplomatiya, estrada, dush, illuziya, gid, roman, palto, serjant, bank,
• ministr.
• N E M I S Ch A: marganes, arfa, butrburod, reys, shablon, raketa, kran,
• shaxta, rolik, politsiya.
• I N G L I Z Ch A : basketbol, reportaj, dollar, fayl, reyting, chempion,
• futbol.

• Bir tildan boshqa tilga so’z o’tishi ijobiy hol. Tilning rivojlanishi faqat o’z ichki

Imkoniyatlari asosida ham, faqat tashqi imkoniyatlar asosida ham bo’lmaydi.

So’z o’zlashtirish deganda boshqa tilning barcha so’zlari o’zlashtirilishi emas

balki ularning ehtiyojiga muvofiqlari olinishi tushuniladi.

Abdulhamid Cho’lpon “Go’zal”

• E’tiboringizga buyuk o’zbek ma’rifatparvar adibi Cho’lponning “Go’zal” she’rini taqdim etamiz. Bu asar shu darajada mohirlik bilan yozilgan-ki undagi barcha so’zlar sof turkiychadir.