O’zmu biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi bbu 203 guruh talabasi Qobiljonova Diyoraning

O’zMU Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi

BBU 203 guruh talabasi Qobiljonova Diyoraning

Mikrobiologiya va virusologiya fanidan

“Tuproqda mikroorganizmlarning tarqalishi va ahamiyati”

Mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi.

Tuproq mikroorganizmlari va biosfera Biosfera yer qobig’ining tiriklik tarqalgan ustki qavatidir.Biosferada o’simlik, hayvon, mikroorganizmlar va inson geologik faoliyati namayon bo’ladi. Barcha tirik organizmlar yig’indisi planetamizning biomassasini tashkil etadi.Biosfera biomassasini tashkil topishida mikroorganizimlar ro’li katta . 2

Tabiatda sodir bo’ladigan bir qator muhim voqealar- biogenatsenoz, tuproqdagi organik moddalarnng minerallashishi,ularning hayotiy zarur biologic(moddalar almashinuvi) jarayonida ishtirokini belgilash, mikrotsenozi ( ma’lum sharotdagi mikroorganizmlar tarkibi va faolligi) bilan belglanadi.

Turoqning tarkibiga , yoritilish sharoitiga, namlik darajasiga,yil fasllariga, iqlim sharoitlari va omillariga qarab ham tuproq mikroflorasi miqdor va sifat jihatdan ham farq qiladi.Masalan taqir , toshloq, qumloq tuproqlarda mikroorganizmlar kam , haydalgan ishlov berilgan tuproqlarda ayniqisa ko’p bo’ladi.Organik moddalar ko’p bo’lgan yerlarda mikroorganizmlarning xar xil turlari paydo bo’lishiga qulay sharoit bo’ladi.

3

Tuproq bakteriyalari uchta asosiy sinfni tashkil qiladi: 1. Actinomycetae 2. Eubacteriae 3. Myxobacteriae Ular turli shakl va funksiyali mikroorganizmlarni o’z ichiga oladi. 4

Tuproq mikroorganizmlari haqida gap ketganda havodagi erkin azotni o’zlashtirib beruvchi azotobacter haqida aytis lozim. Azotobacter odatda harakatchan , ovol yoki sharsimon bakeriyalar turi bo’lib, qalin devorli kistalarni hosil qiladi va ko’p miqdorda kapsulali shilimshiq hosil qilishi mumkin.Quyida azotobacter faoliayati bilan tanishamiz: 5

Rizosfera mikroorganizmlari Rizosfera bu – o’simlik ildizini bevosita o’rab turadigan tuproq qatlami.Mikroorganizmlarga boy bo’lgan bu qatlamga ular tomonidan ishlab chiqarilgan moddalar( qand, organic kislotalar, alkaloidlar , fitansidlar) chiqariladi. Rizosfera bakteriyalari misolida sizlar bilan Fosforning qishloq xo’jaligidagi ahamiyatini yanada oshiruvchi , azotni yuqori tezlikda to’plovchi va chiqarib yuboruvchi Paenibacillus sonchi haqida so’z yuritamiz. Paenibacillaceae oilasiga mansub ushbu tur bakteriyasi turoqda erimaydigan fosfor tutuvchi o’g’tlarni parchalab berish hususiyatiga ega ekani bilan ajralib turadi. 6

Tuproq tarkibiga kiruvchi mikroorganizmlar orasida organic qoldiqlarni chirituvchi vakillari alohida o’rin tutadi.Tabbiy sanitar hisoblangan ushbu mikroorganizmlar hisobiga yerda moddalarning faol aylanishi ta’min etiladi. 7

Tuproqda yashovchi mikroorganizmlarga zamburug’lar dunyosiga mansub mikorizani ham misol keltira olamiz. Mikoriza zamburug’ mitseliysining yuksak o’simliklar ildizi bilan o’zaro simbioz munosabati hisoblanadi.U o’z navbatida ektatrof va endotrof mikorizalarga bo’linadi. 8

Quyida mikoriza faoliyati bilan tanishamiz: 9

10