P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

Sabaq-oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń tiykarǵı forması. Oqıtıw procesiniń bir pútinligi kózqarasınan oqıtıwdıń tiykarǵı shólkemlestiriw usılı-sabaq bolıp esaplanadı. Onda klass-sabaq oqıtıw sistemasınıń ústemlikleri sáwlelenedi. Bul formada oqıwshılardı massalıq jámlep alıw menen shólkemlestiriw tártibi hám oqıw jumıslarınıń sistemalılıǵı támiyinlenedi. Sabaq ekonomikalıq tárepten paydalı bolıp tabıladı. Oqıtıwshınıń oqıwshılar jeke individual qásiyetlerin hám oqıwshılardıń birin-biri biliwleri klass jámáátiniń hár bir oqıwshınıń oqıw xızmetiniń xoshametlewshi tásir kórsetiwinen paydalanıw múmkinshiligin beredi. Sabaq sheńberinde frontal toparlı hám individul oqıtıw formaların birlestiriw múmkinshiligi onıń biykarlap bolmaytuǵın ústemligi esaplanadı.
Sabaq-oqıtıwshınıń basshılıǵı tiykarında anıq belgilengen waqıt dawamında oqıwshılar toparın (klass) olardıń hár qıylı qásiyetlerin esapqa alıw hámme oqıwshılar tikkeley sabaq dawamında úyrenilip atırǵan pán tiykarların iyelep alıwları, oqıwshılardıń qabıl etiw qábiletleri hám ruwxıy ádep-ikramlılıq qásiyetlerin tárbiyalaw hám rawajlandırıw ushın qolaylı sharayatlar jaratıwshı jumıs quralları, metodlarınıń paydalanıwdıń shólkemlesken forması esaplanadı. Sabaq oqıtıwdıń basqa formalarınan ajıralıp turıwshı ózine say belgilerge iye, olardan: oqıwshılardıń turaqlı toparı, oqıwshılar xızmetine olardıń hár biriniń ózgesheliklerin esapqa alıp basshılıq etiw, úyrenilip atırǵan pán tiykarların tikkeley sabaq procesinde iyelep alıw (bul belgiler sabaqtıń tek mazmunıń emes óz qásiyetlerin de sáwlelendiredi).
Sabaqtıń dúzilisi ápiwayı hám bir qansha quramalı bolıwı múmkin. Bul oqıw materiallarınıń mazmunı, sabaqtıń didaktikalıq maqsetı oqıwshılar hám jámáát sıpatında klasstıń ózgesheliklerine baylanıslı.
Zamanagóy didaktikada sabaqtıń tómendegi túrleri ajıratılıp kórsetilgen:
aralas sabaqlar;
jańa maǵlıwmatlar, anıq hádiyseler menen tanısıw boyınsha yamasa
ulıwmalastırıwdı ańlaw hám ózlestiriw maqsetine iye sabaqlar; bilimlerdi bekkemlew hám tákirarlaw sabaqları; úyrenilgenlerdi ulıwmalastrıw hám sistemalastırıw tiykarǵı maqsetine iye
sabaqlar; uqıplılıq hám kónlikpelerdi islep shıǵıw hám bekkemlew sabaqları; bilimlerdi tekseriw hám tekseriw jumısların úyreniw sabaǵı;
óz dúzilisi boyınsha ápiwayı bolǵan yaǵnıy bir tiykarǵı didaktikalıq maqsetke iye bolǵan sabaq túrleri (orta hám joqarı klasslarda paydalanıwǵa boladı).
Baslawısh klasslarda oqıwshılar jas ózgesheliklerin esapqa alıp oqıw isleri hár qıylı sabaq túrlerinen paydalanıwda, jańa bilimlew, qaytalaw menen birge alıp barıwǵa tuwrı keledi. Hátteki tekseriw sabaqları da kóbinese basqa jumıslardı da óz ishine aladı: materialdı awızeki jetkeriw, qızıqlı gúrriń oqıp beriw. Sabaqtıń áyne usı túri aralas (kombinaciyalanǵan) yamasa quramalı dúzilisi dep ataladı. Kombinaciyalanǵan sabaqtıń shama menen dúzilisi: úy wazıypasın tekseriw hám oqıwshılar menen sorawǵa juwap, jańa materialdı úyreniw, ózlestiriwdi dáslepki tekseriw, sabaq mısalları dawamında jańa bilimlerdi bekkemlew, aldın úyrenilgenlerdi sáwbet kórinisinde qaytalaw, oqıwshılar bilimin tekseriw hám bahalaw, úyge tapsırma beriw.
Oqıwshılardıń jańa materiallar menen tanısıw sabaǵı yamasa jańa bilimlerdi beriw (úyreniw) sabaǵı salıstırmalı túrde keń kólemdegi sorawlardı óz ishine alǵan hám onı úyreniwge kóp waqıttı talap etiwshi, oqıwshılarǵa tanıs bolmaǵan jańa material onıń mazmunı bolǵan oqıtıw procesi.
Bunday sabaqlarda onıń mazmunı onıń maqseti hám oqıwshılardıń óz betinshe jumıs orınlawına tayarlıǵın qarap geypara waqıtları jańa materialdı ózi bayan etedi. Basqa jaǵdaylarda bolsa oqıtıwshınıń basshılıǵında oqıwshılardıń óz betinshe jumısları alıp barıladı, úshinshi jaǵdayda-ekewinen de paydalanıladı. Jańa material menen tanısıw sabaǵınıń dúzilisi: jańa materialdı úyreniw ushın tiykar bolǵan dáslepki materialdı qaytalaw oqıtıwshınıń jańa materialdı hám sabaqlıq penen islesiwdi túsindiriwi, bilimlerdi túsingenligin tekseriw hám bekkemlew, úyge tapsırma beriw.
Bilimlerdi bekkemlew sabaqları oqıw jumısınıń tiykarǵı mazmunı aldıń ózlestirilgen bilimlerdi bekkemlew maqsetinde olardı ekinshi márte túsinip alıw bolıp esaplanadı.
Oqıwshılar óz bilimlerin jańa derekler boyınsha ózlestirip aladı hám tereńlestiredi yamasa olarǵa belgili bolǵan qaǵıydaǵa baylanıslı jańa máseleler sheshedi, aldıńǵı alınǵan bilimlerdi awızeki yamasa jazba túrde qaytalaydı. Olardı ele de tereńlestiredi hám bekkem ózlestiriw maqsetinde olardan ayrıqsha máseleler boyınsha maǵlıwmat beredi. Dúzilisi boyınsha bunday sabaqlar tómendegi basqıshlardan ótiwi názerde tutıladı: úy tapsırmasın tekseriw, awızeki yamasa jazba shınıǵıwlardı orınlaw, tapsırmalardiń orınlanıwın tekseriw, úyge tapsırma beriw.