Pa’n: Pul, kredit ha’m bankler” Ass. Oqitiwshi: Muyatdinova Z. M. 7 A’meliy sabaq. Tema 7

---

Pa’n: Pul, kredit ha’m bankler” 
Ass. Oqitiwshi: Muyatdinova Z.M.
7 A’meliy sabaq.
TEMA 7.
Túrli ekonomikalıq modellerde pul aylanısınıń ózine say 
qásiyetleri

 
Tayanish so’zler: Pul aylanisi, pul aylanisinin’ o’zgeshelikleri, pul aylanisinin’ waziypalari, puldin’ aylaniw 
tezligi, pul zaxirasi, pul ekspantsiyasi multiplikatori, bank rezervleri, ha’m basqalar. 
 
TEMA SORAWLARI. 
1. Pul aylanisinin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri. 
2. Tu’rli ekonomikalıq modellerde pul aylanısınıń ózine say qásiyetleri
Naq pul aylanisin sho’lkemlestiriw negizi finans diziminin’ qurilisi menen tig’iz baylanisli. 
Naq pul qarjilari emissiya qiliniwi (basiliwi) arqali aylanisqa shig’adi. A’detde, emissiya 
protsessinde ha’r bir pul belgisine sirtqi ko’rinisinen tisqari, saxta belgiler jasaliwinan 
qorg’alg’anlig’i ushin oʼzinin’ himaya qurallar qoyiladi. Bunday himaya qurallari eki tu’rdegi 
ahmiyetke iye. Bir tamannan, olar bank ushin artiqsha, ogan mu’nasip bolmag’an pul 
belgilerinin’ payda bolmaslig’ina kepillew kerek, basqa tamaninan – ekonomikaliq subʼektke 
haqiqiy pul belgilerin saxta belgilerden ajiratip tek haqiqiy pul belgilerinen paydalaniw imkanin 
beredi. 
Naq pullar aylanisinin’ a’mel qiliwina tiyisli to’mendegi tiykarg’i printsipler ajiratip 
koʼrsetiledi: 
1) 
finans sho’lkemler-emitentlerdin’ barlig’i; 
2) 
bazar qatnasiwshilarinin’ 
qarjilardi 
sariplaw 
ju’zesinen 
ekonomikaliq 
erkinligi; 
3) 
usinilg’an milliy pul birliginin’ a’mel qiliwi; 
4) 
qadag’alawshi organlar 
aldinda
tu’simler 
ha’m qarejetler 
ko’lemleri 
ushin esabatshiliqti a’melge asiriw mu’mkinligi; 
5) 
pul qarjilarina iyelik qiliwdin’ legitimligi.
Naq pul qarjilarinin’ toliq aylaniw imkaniyatina iye boliw ushin ekonomikaliq dizim 
rawajlaniwnin’ belgili da’rejesine erisken boliwi kerek. Xojaliqta naq pullar ag’imlari 
ha’reketinin’ belgili kanallarin ajiratiw mu’mkin: 
1) 
pul qarjilarinin’ orayliq bankden regionlardag’i esap- kitap-kassa oraylarina ha’m ol 
jerden ja’ne orayliq bankke koʼshiriliwi. Bunday koʼshiriw pul qarjilarin emissiya qiliw, olardi 
aylanistan alip qoʼyiw yaki jaramsiz halg’a kelgen kupyuralardi jan’alari menen almastiriw 
protsesslerin a’melge asiriw za’rurligi menen baylanisli; 
2) 
pul qarjilarinin’ esap-kitap-kassa oraylari kassalarinan banklerge yaki ka’rxanalar 
kassalarina koʼshiriliwi. Bul is haqini naq pullar menen beriw yaki basqa operatsiyalardin’ 
orinlaniwi menen baylanisli. A’detde, bunday koʼshiriwden aldin usi sho’lkemlerdin’ esapbetleri 
boyinsha pul qarjilarinin’ naq pulsiz oʼtkiziliwi a’melge asiriladi; 
3) 
pul 
qarjilarinin’ ka’rxanalar kassalari, bankler ha’m basqa sho’lkemlerden
ekonomikanin’ basqa subʼektlerine: uy xojaliqlarina is haqi, stipendiyalar, pensiyalar, napaqalar 
yaki ka’rxanalarg’a xizmetler, tovarlar ushin haq toʼlew sipatinda koʼshiriliwi; 
4) 
naq pul qarjilarinin’ tovarlar satip aling’anlig’i yaki xizmetler koʼrsetilgenligi, sondayaq, 
belgili finans operatsiyalardin’ (birjadag’i oyin, qamsizlandiriwdin’ xarid qiliniwi, jeke pensiya 
fondlarina ajratpalar ha’m t.b.) oʼtkizilgenligi mu’nasibeti menen uy xoʼjaliqlarinan ka’rxanalar 
ha’m sho’lkemlerge koʼshiriliwi; 
5) 
naq pul qarjilarinin’ resurslarinin’ qayta bo’listiriliwi, olardin’ shan’araqtin’ tu’rli 

---