Pa’n: Pul, kredit ha’m bankler” Ass. Oqitiwshi: Muyatdinova Z. M. 7 A’meliy sabaq. Tema 7

Pa’n: Pul, kredit ha’m bankler” 
Ass. Oqitiwshi: Muyatdinova Z.M.
agʼzalari ortasinda ja’nede effektiv paydalaniliwi ushin bir xojaliq ishinde koʼshiriliwi. 
Milliy valyuta dizimi pul diziminin’ quramli bo’legi esaplanadi. Pul qarjilari ekonomikada 
a’mel qilatug’in formag’a qaray pul qarjilarinin’ eki tipi: metall pullar aylanisi dizimi ha’m pul 
belgileri aylanbasi dizimi bolip parqlanadi. 
Metall pullar aylanbasi dizimleri pulliq tovar (altin ha’m gumis) tikkeley aylanista bolg’an 
sharayatta a’mel qilg’an. Bunda usi metall pullardin’ ba’rshe funktsiyalarin orinlag’an, bar kredit 
pullar bolsa metallg’a erkin almastirilg’an. 
Metall pul belgilerinin’ aylanbasi diziminde bimetallizm dawiri ha’m monometallizm dawiri 
parqlanadi. Bunday halda bimetallizm ekonomikaliq protsesslerde eki metallardin’ bir waqitta 
paydalaniwi menen xarakterlenedi, monometallizm bolsa uliwma ekvivalent sipatinda bir 
metallg’a oʼtiwdi an’latadi. Bunda bimetallizm halatinda to’mendegishe ajiratip koʼrsetiledi: 
1) 
parallel valyuta dizimi – altin menen gumis ortasindag’i oʼzara qatnasi bazarda stixiyali 
rawishte belgilenedi; 
2) 
qosilg’an valyuta dizimi – eki metall ortasindag’i oʼzara qatnas ma’mleket tamaninan usi 
metallarg’a bolg’an talapqa, sondayaq, usi ma’mleketdegi ekonomikaliq ha’m siyasiy waziyatqa 
qaray belgilenedi; 
3) 
nuqsanli valyuta dizimi – metallar ekonomikaliq dizimde bar bolg’ani menen, lekin ten’ 
huqiqlarg’a iye bolmaydi. A’dette, ma’mleket gumis valyutanin’ siniwi ha’m paydalaniwina 
sheklewler kiritedi. 
Ha’mme koʼrinislerdegi altin standarttin’ biykar qiling’aninan keyin kredit belgileri aylanbasi 
dizimi ornatiladi ha’m Bretton-Vudc ha’m Yamayka dizimleri izshillik penen sha’kllenedi. 
Bretton-Vuds dizimi ja’ne altin zaxiralarinin’ nominal rolin ha’m esapqa aladi ha’m xalqara 
esap-kitaplarda alting’a ekvivalent rolin bagʼishlaydi, Yamayka dizimi bolsa altin metallg’a 
qarag’anda ha’r qanday baylaniwdi mutlaq inkar qiladi. Pullar boyinsha oʼzara 
mu’nasebetlerdin’ jan’a dizimi to’mendegiler menen xarakterlenedi: 
1) 
oʼzlestiriw boyinsha arnawli huqiqlardin’ (OʼMH) jahan pullari ha’m jahan esapqa aliw 
birligi sipatinda ja’riyalaniwi; 
2) 
OʼMH kursini esap-kitap qiliw diziminde АQSh dollarinin’ ulken rol oynawi; 
3) 
altin oʼzinin’ pulliq rolin putinley jogʼaltadi, lekin ma’mlekettin’ zaxirasi ha’m basqa 
ma’mleketlerdin’ valyuta birliklerin satip aliw usili sipatinda qaladi.