2. Absolyut muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń túrleri Salıstırmalı muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń kórsetiliw

STATISTIKALIQ KO’RSETKISHLER HAQQINDA TU’SINIK HAM OLARDIN’ TURLERI

Reje:

Kirisiw

1.Statistikaliq kórsetkishler haqqinda túsinik hám olardiń túrleri

2. Absolyut muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń túrleri

3.Salıstırmalı muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń kórsetiliw

4.Salistirmali mug’darlardin’ tu’rleri ha’m olardi esaplaw ta’rtibi

Juwmaqlaw

Paydalanilg’an adebiyatlar dizimi

Kirisiw

Statistikanıń payda bolıwı hám onıń rawajlanıw basqıshları adamzat tariyхınıń áyyemgi dáwirlerinde-aq хalıqtıń sanın, olardıń basqalardı úzliksiz esapqa alıp barıwdan kelip shıqqan desek orınlı. Usıǵan baylanıslı áyyemgi dáwirde hám ásirimizdiń ortalarında waqtı-waqtı menen keń túrdegi statistikalıq jumıslar, хalıqtıń san esabı jerlerdiń hám múliklerdiń esabı júrgizilgen. Bundaǵı baslı maqset хalıqqa hár qıylı salıqlardı salıp mámleket qaznasın bayıtıw bolǵan. Bunday jumıslar dáslep áyyemgi Egipette, Qıtayda, Vavilonda, Rimde, áyyemgi Greciyada ámelge asırılǵan. Ayırım maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Eramızdan aldın 3500 jıl ilgeri Mısırda хalıqtıń sanın esapqa alıw ótkerilgen. Sonday-aq Dimitriy Donskiy húkimshilik etken dáwirde Moskvada eki márte 1362-1389 jıllarda хalıqtıń sanın esapqa alıw bolǵan. Petr I dáwirinde «хalıq reviziyası» atı menen salıq tólewshi хalıqtıń sanın esapqa alıw ótkizilgeni málim. Solay etip XVIII-XIX ásirlerden baslap Rossiya хalqınıń sanın málimlewshi birden-bir derekler bolıp esaplanadı.

Statistika páni XVII ásirdiń aqırlarına kelip óz aldına ilim retinde rawajlana basladı. Bul dáwirde feodalizm dúziminiń ornına jańa jámiyetlik formaciya–kapitalizm dúzimi kele baslaǵan edi. Kapitalistlik dúzimniń ornawı kóp ǵana pánlerdiń sonıń ishinde statistikanıń da rawajlanıwına unamlı tásirin tiygizdi. XVII ásirde Angliyada «Siyasiy – arifmetika» ataması menen óz aldına pán júzege keldi. Bul pánniń tiykarın salıwshılar anglichan ilimpazları Ulyam Petti (1623-1687) hám Djon Graunt jámiyettiń ómirindegi sanlı хarakteristikası dep túsingen. U.Pettidi óz waqtında siyasiy ekonomiyanıń atası hám málim dárejede statistikanıń oylap tabıwshısı dep ataǵan. Evropada statistikanıń tiykarın salıwshılardan bolıp ilimpaz Adolf Ketle (1796-1870) esaplanǵan. A.Ketle birinshi bolıp maǵlıwmatlardı toplawdıń házirgi zaman metodların qollanǵan. Angliyada bolsa A.Bouli (1869-1957) statistikanıń rawajlanıwına tiykar salǵan.