2. Absolyut muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń túrleri Salıstırmalı muǵdarlar haqqında túsinik hám olardıń kórsetiliw

Absolyut muǵdarlar baqlanıp atırǵan muǵdar birliklerin qosıw yamasa ayrıw jolı menen anıqlanadı. Esaplaw tiykarınan sanaw hám ólshew jolı menen ámelge asırıladı. Birinshi halda: Absolyut muǵdarlar 1, 2, 3, 4 hám taǵı basqa tártipte sanaladı hám anıqlanadı. Máselen, gruppada studentler, jámáátlik xojalıqta jámáát aǵzaları, zavodta islep shıǵarılǵan mashina, stanoklar sanı tikkeley sanaw menen anıqlanadı. Bunday muǵdarlar san kórsetkishleri dep júrgiziledi. Olar pútin (diskret) sanlar kórinisinde boladı.

Absolyut muǵdarlar ólshew járdeminde anıqlanadı: Máselen, jámáát xojalıǵında jetistirilgen eginler muǵdarı, fabrikada islep shıǵarılǵan materiallardıń kólemi hám taǵı basqalar ólshew menen anıqlanadı. Bul usılda alınǵan muǵdarlar kólem kórsetkishleri dep jurgiziledi. Olar pútin yamasa irrotsional sanlar bolıwı múmkin.

Dúnyanı, sotsiallıq turmıstı absalyut hám salıstırmalı muǵdarlarsız kóz aldımızǵa keltiriw múmkin emes. Sebebi qanday da bir waqıya haqqında sóz júrgizbeyik, onda álbette sıpat hám muǵdar ólshemi tiykarǵı roldi oynaydı. Máselen, 1999-jılda Respublikamızda 180 mıńnan artıq kárxana ǵárezsiz ráwishte isbilermenlik xızmeti menen shuǵıllanıp kelmekte. Fizikalıq shaxs sıpatında jeke tártipte xızmet kórsetip atırǵan kárxanalardıń sanı  300 mıńnan, diyxan xojalıqlarınıń sanı bolsa 3 mln.nan astı. Hár 3 muǵdarda absolyut muǵdarlar.

Eger sóz xalıqtıń turmıs tárizi yaki turmıs dárejesi haqqında baratuǵın bolsa, onda eń dáslep xalıqtıń real dáramatı dárejesi hám onıń ózgeriw baǵdarı názerde tutıladı. Máselen, 1998 jılda 1991 jılǵa salıstırǵanda Ózbekstan dán ónimlerin jetistiriw 115,4 protsentke ósken, paxta hám palız jetilistiriw bolsa tiyisli ráwishte 85,0 hám 81,1 protsentke kemeygen. Bunday muǵdarlar statistikada salıstırmalı muǵdarlar dep júrgiziledi. Tómendegiler, yaǵnıy:

•Xalıqtıń ulıwma sanı, sonıń ishinde erler hám hayallardıń sanı, jası, olardıń qanshası qalada hám qanshası awılda jasap atırǵanlaǵı;

•Qanshası sanaatta, awıl xojalıǵında, qurılısta, transport, sawda hám basqa tarawlarda islep atırǵanlıǵı;

•Qanshası injener, agronom, shıpaker, oqıtıwshı, ekonomist, ilimiy xızmetker ekenligi;

•Qanshası jumısshı, jámáát aǵzası, xızmetker hám olardıń qánigeligi, maǵlıwmat dárejesi;

•Mámlekette neshe adam oqımaqta hám basqalar haqqındaǵı qatar absolyut hám salıstırmalı muǵdarlar xalıq xojalıǵı keleshegin belgiliw ushın tiykar etip alınadı.

Kórsetiliwine qarap absolyut muǵdarlar jeke hám ulıwma muǵdarlarǵa bólinedi. Jeke absolyut muǵdarlar statistikalıq baqlaw protsessinde alınıp, baslanǵısh esap hám baqlaw hújjetlerinde jazıladı. Bunday muǵdarlar baqlanıp atırǵan toplamnıń ayrım birliklerin xarakterleydi hám statistikalıq tekseriw ushın derek bolıp esaplanadı. Gruppadaǵı hár bir student, mámleketlik xojalıqtaǵı ayrım eginler maydanı, zavodtaǵı hár bir jumısshınıń alıp atırǵan miynet haqı hám basqalar jeke absalyut muǵdarǵa mısal bola aladı. Olar svodkalaw hám gruppalaw ushın derek bolıp ǵana qoymastan, aldınǵı tájriybelerdi en jaydırıwda unamlı hám unamsız waqıyalardı jarıtıwda keń qollanıladı.