Pannin maqseti ham waziypalari. Tut haqqinda tariyxiy magliwmatlar. Tut teregi denesin ha’m tamarin uyreniwde ilimiy izleniw

Тут тамырыны4 д6зилиси
Тамыр 5симлик тиришилигинде 6лкен 18мийетке ийе болып, ол теректи4 п6тин денесин беккем услап турады. Оны4 тийкар2ы 7азыйпаларынан бири топыра3та2ы су7 81м онда ериген минерал затларды 81м карбонат ангидридин (СО2) биргеликте сорып, 5симликке 5ткереди, 5симликке керекли бол2ан азы3 затларды 5з тканларында топлайды. Буннан бас3а топыра3 81м 3умларды эрозиядан са3лайды, изей су7ларды т5мен т6сиреди, ширигеннен кейин топыра3ты органик затлар менен байытады.
Тут тамыры бас (о3), 3аптал, 3осымша (адвентив) тамырлардан ибарат болып, оларды4 81ммеси тамыр системасын пайта етеди.
Тут тамыры пайда болы7 жа2дайына 3арай зародыш 81м 3осымша тамыр2а б5линеди. Тут тухымынан к5бейтилгенде пайда болады. Д1слепки тамыр зародыш тамыр да тут денеси жерге к5милгенде ямаса 31лемше ж1рдеминде тамырлатып 5сиргенде, дене, жас ша3а 81м ески тамырлардан жа4а тамырлар пайда болады. Булар2а 3осымша тамырлар да зародыш тамырлардан биринши 3атарлы, екинши 3атарлы 81м т.б. 3аптал тамырлар пайда болады.
Тухымнан 5сип жетилген бир жыллы3 жас н1ллер н1л таярла7 атызлар2а 81м тутзарлы3лар2а к5ширилгенде бас тамыр 3ыр3ылады. Бул 3аптал тамырларды4 ра7ажланы7ына т1сир етеди.
Тут тамырыны4 тиришилиги, сырт3ы 81м ишки д6зилиси, ат3арату2ын 7азыйпасына 3арай тийкар2ы, орташа 81м 5си7ши болып б5линеди. Тийкар2ы 81м орташа тамырлар2а бас 81м 6ш 3атарлы2а шекемги 3аптал тамырлар жатады. %си7ши тамырлар д6зилиси 81м 7азыйпасына 3арай а) соры7шы яки актив, б) 5си7ши яки о3, в) аралы3 (бас3а т6рге 5ти7ши), г) 5ткизи7ши тамыршалар2а б5линеди. Соры7шы ямаса актив тамырлар 5симликти4 5си7 д17иринде тамыр системасыны4 95% тин 3урайды.

Тутты4 денеси

Тут денеси 5симлик тиришилигинде тамыр сыя3лы 6лкен 18мийетке ийе. Ол теректи4 орайлы3 органы есапланып, тамыр, ша3а 81м жапыра3ларды бир-бирине байланыстырып турады. Денеси тамыр ар3алы топыра3тан алын2ан су7 81м минерал дузларды жапыра3лар2а, жапыра3ларда таярлан2ан органик затларды 5симликти4 барлы3 органларына 5ткереди, 5з тканларында азы3 затларды топлайды. Сондай-а3 тут ша3асы вегетатив к5бейти7 ушын хызмет етеди.
Тутты4 жер 6сти б5легиндеги ша3алар топламы си4дири7ши 81м парландыры7шы ж6д1 6лкен жапыра3 пайта етеди. Тут жапыра2ыны4 улы7ма к5леми 6лкен тереклерде 60-80м² 3урайды. Сонлы3тан тут тереги жа3тылы3тан 81м СО2 жа3сы пайдаланады, к5плеп органик затлар пайда етеди.
Теректи4 тийкар2ы денесини4 узынлы2ы 81м ша3алар топламыны4 ша3аланы7 д1режеси, оны 3айсы ма3сетте пайдаланы72а байланыслы. Мий7е ямаса тухым ушын 5сирилген тут а2ашыны4 ша3алары кесилмейди.
Тут жапыра2ыны4 5симлик к5бейти7 81м азы3 сапасын жа3сыла7да оны еки ба2аналы етип форма бериледи. Буларда тийкар2ы дене жерден 1,2-1,3 м бийикликте кесиледи 81м геллеклегенде 6ш ша3а 0,5 м узынлы3та 3алдырылады (ГОСТ-14335-69), келеси жылы 81р бир ша3ада еке7ден ж1ми алты ша3адан 0,3 м узынлы3та 3алдырып кесиледи. Тут денеси 0,3-0,5 м узынлы3та 81м жер ба7ырлатып, пута т1ризли етип кесип 5сириледи.
Тутты4 ша3алары сырт3ы к5риниси бойынша т6рлише болады. К5пшилиги ту7ры тик 5седи, айрымлары б6гилген т6рде ийрек-ийрек 81м т5мен 3арай 5си7ши болады. Оларды4 узынлы2ы Орта Азия шараятында 2-3,5 м, бу7ын аралы3лары сыртына 3арай келте (1,5-2,5 см), орташа (2,5-5,0 см) 81м узын (5-8 см) болады. Сонлы3тан сорт жетистири7де 3ыс3а бу7ын аралы3лы 81м к6шли ша3алар болы7ына 18мийет бери7 керек. №урт ба2ы7да ту7ры ша3а берету2ын, бу7ын аралары 3ыс3а бол2ан, бир жыллы3 ша3алары 3осымша 3аптал ша3алар пайда етпейту2ын тут сортлары 6лкен 18мийетке ийе.


Сора7лар`
q. Тутшылы3 п1ни, ма3сети 81м 7азыйпасы.
w. %збекстанда 81м №ара3алпа3станда тутшылы3ты4 ра7ажланы7 тарийхы.
e. Тут 8а33ында тарийхый ма2лы7матлар
r. Тутшылы3ты4 халы3 хожалы2ында2ы 18мийети.
t. №ара3алпа3станда тутшылы3ты ра7ажландыры7 бойынша исленип атыр2ан жумыслар.