Past tezlikli energiya oqimlarida samarali ishlovchi muqobil energiya manbayi generator konsturuksiyasini takomillashtirish

1-rasm.O‘zbekiston respublikasi gaz zaxiyrasi
O‘zbekiston Respublikasi tabiiy zaxiyrasi 1- rasmda ko‘rsatilgan, issiqlik elektr stansiyalari tabiiy zaxiradan foydalanishi natiyjasida zaxiyra kamaymoqda biz asta sekinlik bilan quyosh va shamol elektr sitansiyalariga mikro geslarga o‘tishimiz zaririyatini oshirmoqda [1- 4].
O‘zbekiston respublikasida 2 ta ko‘mir koni mujud bo‘lib bittasi Surxondaryo viloyati Sarosiyo tumanida joylashgan, ikkinchisi Toshkent viloyati Angiren tumanda joylashgan, Surxandaryo viloyatidagi Saraosiyo tumanidagi 33 milyon tonna umiy zaxiyraga ega Angiren ko‘mir zaxiyrasi 1mlyr 786 mln tonnaga teng.
Bu zaxiyralarni tobora ishlatish keljak avlot uchun kamayishiga va eng muximi atrov muxit ifloslanishi oshishiga olib kelmoqda, biz bu masallarni xal qilish uchun muqobil energiya turlariga o‘tishimiz zaruriyatini oshirmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi iqlimi muqobil inergeyaga patensiali yuqoriligi ayniqsa quyosh va shamol energiyalaridan foydaslanishga qiziqish tobora oshmoqda ayniqsa quyosh elektr stansiyalaridan foydalanish ham jadal suratlarda oshib bormoqda.
Biz bilishimiz zarurki, quyosh, shamol energiyasi hechqachon tugamaydi, lekin tabiiy zaxiralar kundan kunga kamayishi kuzatilmoqda, atrof muxit ifloslanishi jadal suratda ortmoqda, biz bu masalalarni bartaraf qilish uchun qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ko‘proq o‘rganishimiz zarur.
Shamol energiyasidan foydalanish bo‘yicha Qoraqalpog‘iston, Navoiy va Buxoro viloyatining ba’zi tumanlari salohiyati yuqori hisoblanadi [1-2]. Respublikamiz voxa xududida past tezlikli suv oqimlari mavjudligi past tezlikli suv oqimlariga ishlay oladigan generatorlarga talbini oshirmoqda bu masallarni hal qilish uchun shu mintaqaga moslasha oladigan generatorlarni tanlashda va yangi konstruksiyalarini loyihalashda chiqish parametrlarini yaxshilovchi omillar o‘rganilgan. Tahlillar asosan, energetik qurilmalarda reduktor qurilmalaridan foydalanmaslikga qaratilgan. Chunki reduktor qurilmalaridan foydalanish energetik qurilmaning og‘irligi, chiqaradigan shovqini va narxining oshishiga olib keladi [2].
Past tezlikli shamol va suv oqimlariga ishlatish uchun (radial va akseal) oqim generatorlaridan foydalanish yaxshi natijalar berishi adabiyotlarda aytib o‘tilgan radial oqim generatori akaseal oqim generatoridan magnit qo‘yilishi massasi magnit oqim zichligi bilan farq qiladi [3-4].
Aksel oqim generatorlari radial oqim generatoridan foydali ish kayifsenti yuqoriligi, massasi yengilligi xarajatlar pattligi, eng muximi generator arzonligi bilan farqlanadi.
Quyidagi jadvalda turli tadqiqotchilar tomonidan aksial va radial generatorlar solishitirilgan. Tadqiqotlar natijalari jadval ko‘rinishiga keltirildi quvvati 3 kvt bo‘lgan aksial va radial oqim generato texnik - iqtisodiy ko‘rsatkichlari taqqoslangan [5].

Qiymatlari	Akseal	Radial (4)
Quvati	3 Kwt	3 Kwt
Naminal kuchlanishi	220 V	220V
Aylanish tezligi	1200 ayl/min	1150 ayl/min
CHastotasi	60 Hz	60 Hz
Tok kuchi	8.75 A	12.6 A
Mator massasi	27 kg	41 kg
Foydali ish koeffitsienti	90 %	83%
Mator uzunligi	0.15	0.39
Quvat zichligi	111.1 W/kg	72.8W/kg
Xizmat ko'rsatish omili	1.00	1.15
Quvati 3 Kwt bo’lgan generatorlar solishtirilib ko’rilgan	AF-PMSG aksial	RFOR-PMSG radial	RFIR-PMSG Troil
Mis og'irligi	11.64 kg	8.3 kg	9.14 kg
Doimiy magnit tortish	10.06 kg	7.5 kg	5.55 kg
Temir og'irligi	18.14 kg	32.8 kg	44.69 kg
Aylanish o’qi milning og'irligi	____	22.3 kg	5.41 kg
Umumiy og'irlik	39.84 kg	70.9 kg	59.39 kg
Samaradorlik	92 %	89.23 %	92.32 %
Fazadagi o’ramlar soni	2000	234	282
Harbir o’ramda	500	39	47
Sim diametri	0.56	1.4	1.4
Faza qarshiligi	12 Om	3.4 Om	2.54 Om
Havo bo'shlig'i	1 mm	0.8 mm	1 mm
Qutblar soni (PM - rotor)	16	30	30
Tashqi radius	295 mm	250 mm	140mm
Paz uzunligi	0	300mm	200mm
materiallarning taxminiy qiymati	609.8 yevro	535.65 yevro	478.12 yevro
Ishlab chiqarish uchun xarajati koeffitsienti (K)	1.5	2	2
Ummiy xarajatlar	914.7 yevro	1071.3 yevro	956.24 yevro