Past yoki sovuq ob-havo sharoitlarida ishlab chiqarish sifatini ta’minlashning o’ziga hos xususiyatlari Reja

7. Changga qarshi kurash chora-tadbirlari
Chang kasalliklarining oldini olish maqsadida quyidagi choratadbirlar amalga oshiriladi
1.qonuniy tartibdagi choralar;
2.changning hosil bo'lishi va tarqalishiga qarshi chora-tadbirlar;
3.shaxsiy muhofaza chora-tadbirlari.
O'zbekiston Respublikasi mehnat qilish qonunlari Kodeksiga asosan, ishlab chiqarish changlarining ta'siri bo'lishi mumkin bo'lgan ishga kirishdan oldin tibbiyot ko'rigidan o'tkaziladi. O'pka sili va miring o'pkadan tashqaridagi turlari, yuqori nafas yo'llari va bronxlar kasalligi, yurak-tomir tizimining organik kasalliklari va boshqalar bilan og'rigan kishilarga qabul qilinmaydilar.
20 yoshgacha bo'lgan shaxslar changli ishlarga qo’yilmaydilar, chunki pnevmokonioz yoshlarda tezroq rivojlanadi kattalardagiga nisbatan og'irroq o'tadi.
Umuman sanoat korxonalari, xonalari va sexlari havo muhitidagi changlar bu zonalarda ishlayotganlar sog'ligiga xavf solmasligini ta'minlash maqsadida chang miqdorining yo’l qo'yiladigan oxirgi darajasi (YQOD) sanitar-gigienik me'yorlari belgilangan huijatlar mavjud. Eng ko'p tarqalgan va xavfli changlarning YQOD i SN 245-71 va GOST 12.1.005-76 «Ishchi zonasining havosi. Umumiy vsanitariya-gigiena talablari» da keltirilgan. Eng zararli changlarga eng past miqdor belgilangan (4-jadval). Jadvaldan ko'rinib turibdiki, tarkibida 70% dan yuqori kremniy (II) oksidi bo'lgan changlar uchun YQOD 1 mg/m dan oshmasligi kerak. Kamroq zararli changlar uchun u kimyoviy tarkibiga qarab 2 dan 10 mg/m atrofida bo'ladi.
Ba'zi bir changlarning yo'l qo'yiladigan oxirgi darajasi
4-jadval

Moddalarning nomi	YQOD mg/m^3	Xavflili k sinfi
Alyuminiy va uning qotishmalari(alyuminiyga hisob qilganda)	2	4
Alyuminiyning dezintegratsiya ko'rinishdagi oksidi (glinazem, elektrokorund, monokorund bo'lishiga qaramay)	4	4
Kremniy saqlovchi changlar:	1	3
a) kristall kremniy (II) oksid, kvars, kristobalit, tridimit, changda ular 70% dan yuqori
b) tumansimon aerozolli ko'rinishdagi amorf kremniy (II) oksidi, changda u 70% dan yuqori bo'lganda	1	3
d) tumansimon aerozolli ko'rinishdagi amorf kremniy (II) oksidining marganets oksidlari bilan aralashmasi, ularning har biri 10% dan ortiq	1	3
e) kristall kremniy (II) oksid changda 0 dan 70% gacha bo'lganda (granit, shamot, slyuda xomashyo, ko'mir, tog' jinsining changi va boshqalar	2	4
d) kristall kremniy (II) oksid changda 2 dan 10% gacha bo'lganda (yonadigan slanetslar, ko'mir, tog’ jinsi, tuproq changlari va boshqalar)	4	4
O'simiik va hayvon mahsulotlarining changi: 10% dan ortiq kremniy (II) oksid aralashganda (kanop, paxta, zig'ir poyasi, jun, momiq va boshqalar)	2	4
2 dan 10% .gacha kremniy (II) oksidi aralashsa	4	4
2% dan kam kremniy (II) oksidi bo’lsa. (un va yog'och changlari)	6	4
Silikatlar va silikatli changlar: tabiiy va sun'iy asbest, shuningdek, aralash, asbest-tog' jinslarining change, ularda 10% dan ortiq asbest bo'lganda	2	4
shisha va mineral tola	4	4
sement, olivin, apatit, tuproq	6	4
Uglerod changi: slanets, elektrod koksi	6	4
tabiiy va sun'iy olmoslar	8	4
2% dan kam kremniy (II) oksidli ko’mir	0	4

Changning hosil bo'lishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik chora-tadbirlar eng samarali bo'ladi. Bunda qo'lda bajariladigan ishlar avtomatik usullarga o'tkaziladi, jihozlarning zich yopilganligi oshiriiadi, ma'lum masofadan ti|rib boshqarish tizimi jony etiladi.

Mashinasozlik sanoatida quymalarni qum oqimi bilan tozalashni suv sochmasi bilan aralashtirish yoki suv bilan tozalashga almashtirish, kislotalar yordamida tozalash vsilikoz xavfini butunlay yo’qotadi. O'tga chidamli mahsulotlar sanoatida kvars va dinas ashyolarini magneziyga almashtirish tufayli silikozning yuzaga kelish imkoniyati kamayadi. Ba'zi bir ishlab . chiqarishlarda poroshoklar o'rniga mahsulotlarni donalar va pasta shaklida ishlab chiqarish chang ajralish jarayonlarini keskin, kamaytiradi yoki butunlay yo’qotadi.
Shaxsiy muhofaza qurollari-respiratorlar, toza havo yuborib turiladigan maxsus shlemlar va skafandrlar texnologik va boshqa tavsifdagi eng asosiy umumiy choralar bilan ish xonasidagi havoning changliligini pasaytirish imkoni bo'lmagan hollarda qo'llaniladi. «Lepestok» respiratori (4-rasm) keng tarqalgan bo'lib, bunda nafas olinadigan havo maxsus sun'iy toladan to'qilgan (FPP) qatlami orqali filtrlanadi. U juda samarali' bo'lib (respiratorda ishlatilgan gazmol turiga qarab 98 dan 99,9%), nafas olishga deyarli qarshilik qilmaydi (2—3 mm suv ustuni), yengil va foydalanishga qulay.
Boshqa respiratorlarda filtr orqali faqat nafasga olinadigan havo o'tadi, chiqarilgan nafas maxsus klapan orqali chiqadi. Shunday respiratorlardan eng' yaxshisi «Astra-2» (4-rasm), unda ham filtrlovchi gazmol sifatida FPP xizmat qiladi. Ba'zi bir ishlarda masalan, qum oqimi bilan tozalashda, shlyomlarskafandrlar yoki Icostyumlar qo'llanilib ishchilarning nafas olish zonalariga toza havo yuborib turiladi. Toza havo maxsus shlanglar orqali shlyom tagiga yuboriladi, shlanglar belga bog'lanadi va berilgan havoni miqdorini boshqarish uchun klapanga ega bo'ladi.

4-rasm. Respirator turlari.