Paxtani yirik iflosliklardan tozalash uskunalarining texnologik tahlili
Download 446.22 Kb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liq3399-Article Text-6734-1-10-20220526
- Bu sahifa navigatsiya:
- Annotatsiya
- Kalit so’zlar
|
Paxtani yirik iflosliklardan tozalash uskunalarining texnologik tahlili Baxodir Toir o’g’li Abbazov Bobir Nabijon o’g’li Sharopov Xumora G’ulomiddin qizi Anarboeva Shaxnoza Rustam qizi Ergasheva abbazovbaho@gmail.com Jizzax politexnika instituti Annotatsiya: Ushbu maqola paxta xomashyosini yirik iflosliklardan tozalash uchun ishlatiladigan mashinalar bo‘yicha tadqiqotlar natijalarini taqdim etadi. Paxtani yirik iflos moddalardan tozalovchi mashinalarning samaradorligini oshirishga qaratilgan tadqiqotlarga ko‘ra, olti qirrali, sakkiz qirrali panjaralarda o‘tkazilgan tajribalar tahlili. Ularning orasidagi masofani va panjaralarining diametrini o‘zgartirish orqali olingan tajribalar ham tahlil qilindi. Kalit so’zlar: iflosliklar, tozalash, samaradorlik, panjara, baholar, tajribalar. Technological analysis of cotton cleaners equipment from the large contaminants Baxodir Toir ugli Abbazov Bobir Nabijon ugli Sharopov Xumora Gulomiddin qizi Anarboeva Shaxnoza Rustam qizi Ergasheva abbazovbaho@gmail.com Jizzakh Polytechnic Institute Abstract: This article presents the results of studies on machines used to clean raw cotton from major pollutants. Analysis of experiments carried out in six-sided, eight-sided grates, according to studies aimed at improving the effectiveness of gin, which cleans the cotton from the main contaminants. The experiments obtained by changing the diameter of the grate bars of the distance between them were also analyzed. Keywords: pollutants, cleaning, efficiency, grate, grades, experiments, research, prospects. O‘zbekiston Respublikasida paxta tozalash sanoati texnologik jarayonlarni va "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 388 yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan uskunalarni yaratishga oid tadbirlarni samarali tashkil qilish yuzasidan turli yo‘nalishda chora tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu borada paxta xom ashyosini mayda va yirik iflosliklardan tozalashning yangi texnologik oqimini ishlab chiqishning boshqariladigan tizimini yaratish, texnologik jarayonlarga innovatsion ishlanmalarni qo‘llashga bag‘ishlangan qator ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Shunga qaramay mamlakat paxta sanoatida foydalanilayotgan texnologiya xomashyoning boshlang‘ich tabiiy sifat ko‘rsatkichlarining to‘liq saqlanishini ta’minlab bera olmayapti. Paxta tarkibida yirik va mayda iflosliklarning ko‘pligi hamda paxtani ulardan tozalash va quritish texnologiyasi samaradorligining pastligi olinayotgan paxta mahsulotlarining sifati past, tannarxining yuqori bo‘lishiga olib kelmoqda. Natijada paxta mahsulotlari narxlari hamda olinadigan daromad va sof foyda ko‘rsatkichlarining past bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda. Shu sababli so‘nggi yillarda paxta sanoati korxonalari iqtisodiy holati yomonlashib bormoqda. Shunga ko‘ra paxta xomashyosini iflosliklardan tozalashning yangi usullarini va yuqori ish unumiga ega bo‘lgan, resurstejamkor uskuna va texnologiyalarni ishlab chiqish, paxta xomashyosini quritish va tozalash jarayonlarini mujassamlovchi texnologik oqimlarni ishlab chiqish yo‘nalishlarida maqsadli izlanishlarni amalga oshirish tizimdagi muhim vazifalardan hisoblanadi. Ushbu maqolada muallif tamonidan paxtani yirik iflosliklardan tozalaydigan mashinalarning konstruksiyasini takomillashtirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlar o‘rganilib tahlil qilindi. Paxta xomashyosini yirik iflosliklardan tozalashda muhim bosqichlardan biri paxta bo‘lakchalarini arrali baraban tishlariga ilashtirib berishdir. Hozirda mavjud tozalagichlarda arrachali baraban yuzasiga paxta xomashyosini ilashtirib berish uchun tez yeyiluvchi cho‘tkali moslamalar ishlatiladi. Vaqt o‘tishi mobaynida cho‘tkaning yeyilishi tozalagichning texnologik samaradorligini pasaytiradi. Paxta tolasidan zamonaviy va sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish hozirda keng ko‘lamda joriy etilgan. Paxta tolasidan bunday mahsulotlarni olish uchun avvalambor paxta xom ashyosini sifatli tozalashni taqozo etadi. Bu borada ko‘pgina olimlar tomonidan ilmiy tadqiqot olib borilib muhim natijalarga erishilmoqda. Shulardan kelib chiqib paxta tolasini sifatini oshirishga paxta xomashyosini yirik iflosliklardan tozalash jarayonini yaxshilash orqali erishiladi. Buning uchun paxta tozalash mashinasining ishchi organlarini effektiv yangi konstruksiyalarini yaratish, nazariy va amaliy izlanishlar asosida ularning ishchi va texnologik parametrlarini asoslash orqali paxta xom ashyosini tozalash samaradorligini oshirish hozirgi kunda sohani muammolaridan hisoblanadi. Ilmiy izlanishlar asosan paxta bo‘lakchasini arrali baraban tishlariga ilashtirish va uni kolosniklar bilan bo‘lgan ta’siri o‘rganilgan. Tadqiqotchi M.Aripjonov (1,2) tomonidan kolosniklarni ko‘p qirrali qilib tayyorlash taklif qilingan bo‘lsa, "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 389 M.Agzamov (3,4,5) esa ikkita qo‘zg‘almas kolosnikdan keyin aylanuvchi ko‘p qirrali kolosnik o‘rnatib tajribalar o‘tkazilgan. Tajribalar o‘tkazish uchun tadqiqotchilar tomonidan paxtani yirik ifloslikdan tozalash imkonini beradigan maxsus qurilma tayyorlangan. (1-rasm). 1-rasm. Paxtaning tarkibidagi yirik iflos aralashmalarni tozalaydigan qurilmaning sxemasi: 1- shaxta, 2- ta’minlovchi valiklar, 3- qoziqli baraban, 4- arrali baraban, 5- qo‘zg‘almas cho‘tka, 6- aylanuvchi kolosnik, 7- qo‘zg‘almas kolosnik, 8- cho‘tkali baraban. Bu qurilmada shaxtadan 1 kelayotgan paxta ta’minlovchi valiklar 2 yordamida bir tekisda qoziqli baraban 3 ga yetkazib berilgan. Qoziqli baraban 3 paxtani titib to‘rli yuza bo‘ylab sudrab mayda iflosliklardan tozalab arrali baraban 4 ga bergan. Arrali baraban 4 ning tishlariga paxtani ilashtirib berish maqsadida qo‘zg‘almas cho‘tka 5 o‘rnatilgan. Arrali baraban tishlariga ilashgan paxta bo‘lakchalari aylanuvchi 6 va qo‘zg‘almas 7 kolosniklar yuzasiga urilib yirik iflos aralashmalardan tozalanadi. Arrali baraban tishlariga ilashgan paxta bo‘lakchalari cho’tkali baraban 8 ajratib olinadi. O’tkazilgan tajribalar natijasiga asosan aylanuvchi kolosnik va ikkita qo‘zg‘almas kolosnik o‘rnatilganda mashinaning tozolash samaradorligi 6-8 % oshganligi isbotlangan. Sh.Nabiev (6) tomonidan УХК agregatida paxtani yirik iflosliklardan tozalash bo‘limlarida kolosniklar orasidagi masofa o‘zgarishining tozalash samaradorligiga va ajratilayotgan chiqindidagi paxta bo‘lakchalari miqdoriga ta’sirini o‘rganish maqsadida tadqiqotlar olib borilgan. Izlanishda namligi 8,2 %, iflosligi 4,9 %, An-Boyovut 2-sanoat nav, 1-sinf paxta tozalangan. Birinchi bosqichda asosiy tozalash bo‘linmasida kolosniklar orasidagi masofaning ratsional ko‘rsatkichlarini aniqlash bo‘yicha izlanishlar olib borilgan. "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 390 Bu natijalardan, yirik iflosliklardan tozalash bo‘yicha asosiy tozalash bo‘linmasida eng samarali ko‘rsatkichi ikki kolosnik orasidagi masofa 60-80 mm bo‘lganda erishilgan. Bu ko‘rsatkichda chiqindi tarkibidagi paxta miqdori 18,9-28,7 % ni, chigitning mexanik shikastlanishi eng kam 2,2-2,3 % tashkil etdi. Paxtani tozalash samaradorligini oshirishda tozalash jarayonida paxta massasi katta ahamiyatga ega. Natijadan ko‘rinib turibdiki, ikkinchi tozalash bo‘linmasiga umumiy paxta miqdorining o‘rtacha 25 % tozalanadi. Shu sababli bu jarayonda tozalashning ketma-ket usulidan, ya’ni tozalash jarayoni ketma-ket tozalash texnologiyasiga asoslangan, ya’ni tozalanayotgan paxtaning 65-75 foizi birinchi tozalash barabanida, qolgan qismi keyingi barabanlarda tozalanishga asoslangan texnologiya yuqori samara beradi Mavjud tozalagichlar regenratsiya bo‘limlarida kolosnik orasidagi masofa esa 40 mm. Bu ko‘rsatkichda chiqindilar tarkibida paxta bo‘lakchalari miqdori yuqori saqlanib kelinmoqda. Shu sababli, ikkinchi bosqichda regenratsiya bo‘linmasida kolosniklar orasidagi masofa o‘zgarishining tozalash samaradorligiga, chiqindi tarkibidagi paxta miqdoriga, chigitning mexanik shikastlanishiga va erkin tola miqdoriga ta’siri o‘rganilgan. Asosiy va regeneratsiya bo‘limlarida kolosniklar orasidagi masofaning o‘zgarishida tozalangan paxta tarkibida chigit shikastlanishi va erkin tolalar miqdorining o‘zgarishi sezilarli darajada emas. Olingan natijalar asosida tozalagichda asosiy ko‘rsatkich sifatida chiqindi tarkibida paxta bo‘laklari miqdori ekanligini hisobga olib УХК tozalash agregati regeneratsiya bo‘linmasida kolosniklar orasidagi ratsional masofa 30 mm bo‘lishini ta’kidlash mumkin. Sh.Xakimov (7) tomonidan utkazilgan tadqiqotlar asosida tez yeyiluvchi qo‘zg‘almas cho‘tka o’rniga yangi ildiruvchi moslama taklif etiladi. Bu yangi ildiruvchi moslama paxta xomashyosining arrali baraban yuzasiga ildirish jarayonini o‘rganish uchun paxta xomashyosining arrachali baraban ildiruvchi moslamalar orasidagi harakatining nazariy modeli ishlab chiqilgan. Paxta xomashyosini yirik iflosliklardan tozalashda muhim bosqichlardan biri - paxta bo‘laklarini arrali baraban yuzasiga ilashtirib berishdir. Hozirgi mavjud tozalagichlarda arrachali baraban yuzasiga paxta xomashyosini ilashtirib berish uchun tez yeyiluvchan cho‘tkali moslama ishlatiladi. Vaqt o‘tishi mobaynida cho‘tkaning yeyilishi tozalagichning texnologik samaradorligini pasaytiradi. Tahlillar asosida tez yeyiluvchan qismiga yangi ildiruvchi moslama taklif kilingan. (2-rasm). Bu hisoblarga ko‘ra ikki ildiruvchi kolosnik orasidagi masofa 15-16 mm bo‘lganda paxta arra yuzasiga ishonchli ilashadi. Undan yuqori masofalarda paxta xomashyosining tezligi va uning arra yuzasiga bosimi o‘zgarishi hisobiga paxta xomashyosining arrali baraban yuzasidan ajralib ketish xavfi paydo bo‘ladi. "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 391 2-rasm. Paxta xomashyosini yirik ifloslikdan tozalagich sxemasi 1 - ilashtiruvchi kolosnikli moslama, 2 - arrachali baraban, 3 - tozalovchi kolosniklar, 4 - to‘siq, 5 - ajratuvchi cho‘tkali baraban. Taklif etilayotgan moslamani amaliy o‘rganish uchun laboratoriya uskunasiga navbatma-navbat mavjud cho‘tkali ildiruvchi moslama va taklif etilayotgan kolosnikli ildiruvchi moslamalar qo‘yilib qiyosiy tajribalar olib borildi. Bu qiyosiy tadqiqotlar natijasida yangi ildiruvchi moslama qo‘llanilganda tozalash samaradorligi 4,6 % ga oshishi, tozalangan paxta xomashyosida erkin tola miqdori 0,016 % ga kamayishi, chiqindi tarkibidagi paxta xomashyosi miqdori mavjud va taklif etilayotgan moslamada boshlang‘ich paytda bir xil ekanligi aniqlandi. Lekin cho‘tkali moslamali tozalagichning ishlashi davrida, vaqt o‘tishi bilan cho‘tkalarning yeyilishi natijasida chiqindi tarkibida paxta bo‘laklari oshib bordi. Taklif etilayotgan moslama yeyilish darajasi juda kamligidan paxtadagi chiqindi miqdori kam o‘zgarishi aniqlandi. Bu ko‘rsatkich hisobga olinganda, taklif etilayotgan moslama yuqori iqtisodiy samara beradi. 3-rasm. ЧХ-3М2 «Mehnat» rusumli o‘rnatilgan kolosnik. 4-rasm Rezinali nasadkali aylana kolosniklar seksiyali tozalagich. 1 - aylana sterjen; 2 - rezinali nasadka. Paxta xomashyosini arrali baraban yuzasiga ildirish moslamasini ishlab chiqarish sharoitida sinash natijalari amaliy sinov natijalarini tasdiqlangan. A.Abrorov tamonidan utkazilgan tadqiqotlarda yirik iflos aralashmalarni tozalash "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 392 jarayonida paxta bo‘lakchasing kolosnik panjarasiga kelib urilishidagi zarba kuchini kamaytirish maqsadida kolosnikka rezinali nasadka kiydirilgan (4-rasm). Buning natijasida paxtaning tarkibidagi yirik iflosliklarni tozalash jarayonida arrali barabanning tishlariga ilashtirib olingan paxta bo‘lakchalari kolosnik yuzasiga kelib urilishida chigitning shikastlanishi sezirlarli kamayadi. 5- rasm. Paxtani tozalovchi konus shakldagi kolosnikli panjara. 5-rasmda paxtaning tarkibidagi yirik iflos aralashmalarni tozalash jarayonida arrali silindr tishlariga ilashgan paxta bo‘lakchasining kolosnik yuzasiga urilishdagi zarba kuchini kamaytirish maqsadida kolosniklar elastik asosga o‘rnatilgani ko‘rsatilgan. Buning natijasida chigit shikastlanishi kamayadi va tola tarkibida turli- xil nuqsonlarning hosil bo‘lishining oldi olinadi. Shuningdek kolosniklarning konus shaklida o‘rnatilishi tozalash samaradorligining oshishga olib keladi. Xulosa. Paxtani yirik iflosliklardan tozalaydigan mashina samaradorligini oshirish bo‘yicha bir qator ishlar bajarilgan. Mashinaning tozalash samaradorligini ko‘paytirish maqsadida kolosniklar olti, sakkiz qirrali qilib tayyorlanib tajriba o‘tkazib ko‘rilgan. Shuningdek kolosniklar diametri, ular orasida masofani o‘zgartirib ko‘rilgan. Mashinaning tozalash samaradorligi bilan birga paxtaning iflos aralashmalarga qo‘shilib ketmasligi bo‘yicha ham izlanishlar olib borilgan. Paxtani tozalash vaqtida zarba kuchini kamaytirish yo‘li bilan chigitning shikastlanishini oldi olingan. O‘tkazilgan ilmiy tadqiqot ishlarning ijobiy tomonlarini hisobga olgan holda, kelgusida yangi yaratilgan istiqbolli paxta navlarida tajribalar o‘tkazib, tozalash mashinasining yuqori samara berib ishlaydigan parametrlarini aniqlash kerak bo‘ladi. Download 446.22 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2