“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal 021, Maxsus son issn 2181-6883

“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son 
69 
Netboll (basketbolning ikkinchi nomi) nafaqat “talaba” sport XX asrda AQShda mashhur boʻlib, ular 
nafaqat universitet va kollejlarda, balki maktablarda ham shug’ullana boshladilar. Keyinchalik zamonaviy 
insonlarning tushunchasiga qaraganda bu toʻp oʻyini boshqa yuqori darajadagi jismoniy faollik darajasidan 
farq qilishi va u ham oʻz ichiga koʻp kuch va kardio vazifalarini oladi. Basketbol - yugurish, yurish, toʻp bilan 
muloqot qilish, translyatsiya qilish, himoya qilish, jamoada ishlash qobiliyati, vaziyatni sovuqqonlik bilan 
baholash, eng yaxshi taktikani tanlashni shakllantiradi. Bugungi kunga kelib, bu nafaqat oʻyin-kulgi emas, 
balki bu zamonaviy sport turi sifatida talabaning jismoniy va ruhiy jihatdan sog’lig’ini saqlab qolishini 
kafolatlaydigan mashqlarning oʻziga xos tuzilishidir. Basketbol-talabalarning jismoniy tayyorgarligini va 
sog’lig’ini yaxshilashga qaratilgan bir qancha muhim elementlarni birlashtiradigan oʻziga xos sport turi.
Birinchidan, bu oʻyin barcha mushaklar, nafas olish, his-tuyg’ular va tezkor fikrlashni maksimal 
darajada oʻz ichiga olgan mashqlardan iborat.
Ikkinchidan, bu sport jamoaviy maydonda harakatlanish, texnik-taktik qobiliyatini rivojlantirish, 
oʻyinchining harakat mas’uliyatni oshirish, oʻyin jarayonida raqobat, qobiliyat, tezlik, e’tibor, aniqlik, ilg’ab 
olish kabi qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan muammolarni hal qiladi [3]. Ya’ni basketbolning 
oʻquvchilar fiziologiyasiga bevosita ta’siri haqida gapiradigan boʻlsak, bir nechta asosiy anatomik oʻzgarishlar 
mavjud: 
1. Asab tizimi doimiy ravishda rivojlanib boradi, chunki tana organlarning faoliyati doimiy ravishda 
nazorat qilinadi. Ushbu sport bilan doimo shug’ullanadigan talaba periferik koʻrish xususiyatlarigda 
oʻzgarishlarni kuzatishimiz mumkin. Ushbu oʻzgarishlar vizual idrokning samaradorligiga muhim ta’sir 
koʻrsatadi. Tahlilga asoslanib, sistematik darslar yorug’lik impulslarining koʻrish vizuali sezgirligini taxminan 
40% oshiradi. Yuqorida aytilganlarning hammasi tanaga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Bir turdagi faoliyatdan 
ikkinchisiga tezkor oʻtish asab jarayonlarining oʻziga xos xususiyatlariga olib keladi. Bunday dinamika 
analizatorlarning funksiyalarini, psixomotor funksiyalarni va keyinchalik butunlay markaziy asab tizimini 
yaxshilaydi. 
2. Netboll yurak-qon tomir tizimini rivojlantiradi, bu optimal jismoniy faoliyat tufayli sodir boʻladi. 
Oʻyin davomida oʻyinchilarning yurak urish daqiqada 230 zarbaga yetadi, qon bosimi 190 millimetr simobdan 
oshmaydi [4]. 
Tadqiqotlar yurakning nisbiy hajmini (1300– 1400 sm3) oshirdi. Basketbol bilan shug’ullanmaydigan 
odamlar bilan taqqoslaganda, basketbol bilan shug’ullanadiganlarning 50% da xuddi shunday holatlar 
kuzatiladi. 
3. Oʻyin davomida 120-150 litr hajmida bir daqiqa davomida 50-60 sikllarga yetib boradigan nafas olish 
dinamikasining yuqori chastotasi tufayli oʻpka hajmi vaqt oʻtishi bilan ortadi. Nafas olish tizimining 
yoʻnaltirilgan rivojlanishi insonga chidamlilik va quvvat qoʻshadi, shubhasiz, bu tanaga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. 
4. Basketbolning mushak toʻqimalariga ta’siri haqida gapirganda, “qizil” va “oq” tolalarning tarkibini 
oʻzgartirish yoki “sekin” va “tez”ni tanlash kerak. Albatta, birinchi navbatda, bu tolalar nima ekanligini aytish 
kerak. “Qizil” yoki “sekin” tolalar pozitsiyani, durustni ushlab turish uchun mas’uldir, uzoq masofalarga 
harakat qilish yoki murakkab mashqlarni uzoqroq bajarishga imkon beradi. 
Umuman olganda, “qizil” tolalar tananing chidamliligi va statikasini rivojlantiradi. “Oq” yoki “tez” 
tolalar insonning kuch va tezlikni yaxshilash uchun tanaga foyda keltiradi. Bundan tashqari, mushaklarning 
miqdori uchun ham javobgar. “Qizil” va “oq” tolalar tarkibidagi oʻzgarishlar quyidagicha kuzatiladi: “tez” 
tolalar hajmi oshadi va “sekin” navbati bilan kamayadi. Lekin bu oʻyinchining kamroq chidamlilikka ega 
boʻladi degani emas, chunki ularning sonini koʻpaytirganda “oq” tolalar “tez” va “sayoz” vazifalarni bajarishga 
kirishadi. 
5. Boʻg’inlarni mustahkamlash. Oʻyin davomida kuchli amplituda koʻp sonli harakatlar amalga 
oshiriladi. 
Bunday 
dinamika 
boʻg’imlarning 
harakatlanishini 
rivojlantiradi. 
Bundan 
tashqari, 
basketbolchilarning oʻziga xos tana qizishi tufayli boʻg’imlarning “jarohatlanishi” kuchayadi, bu 
moslashuvchanlik mashqlari, tana qizdirish harakati vaqtida yugurish va boshqa elementlarni oʻz ichiga oladi. 
6. Ushbu sport, shuningdek, oʻyin davomida talabalarning harakatchanligi, signalning harakat tezligida 
doimiy oʻzgarish yoki oʻyin holatini qoʻllab-quvvatlash orqali miya impulslarining tezligi oshiriladi. Shu 
nuqtada, oʻyinchi oʻrtoq yoki dushman harakatining tezligi va yoʻnalishiga uzoq muddatli tezkor reaksiyaga 
ega boʻladi. Yuqorida aytilganlarning barchasi asab jarayonlarining harakatlanishiga, koʻrish, ilg’ash va turli 
holatlarning shakllanishiga ta’sir qilibgina qolmay, ruhiyatni yaxshilashga yordam beradi. 
7. Suyaklarni mustahkamlash harakat yoʻnalishlarini muvofiqlashtirish va oʻzgartirish bilan 
shug’ullanadigan maxsus jismoniy mashqlar va yuklamalar tufayli yuzaga keladi. Bundan tashqari, 
oʻyinchining suyaklarini mustahkamlashning muhim jihati uning ovqatlanish rejimi boʻlib, u koʻplab sut 
mahsulotlarini oʻz ichiga oladi, bu ikkinchi darajali element, lekin juda muhim mikroelementlarni oʻz ichiga 
oladi.
https://buxdu.uz

---