Pedagogik psixologiya

Pedagogik psixologiya - taʼlim va tarbiya muammolarini tadqiq qiladigan psixologiya sohasi. U shaxsning maqsadga muvofiq rivojlanishini, bilish faoliyatining va insonda ijtimoiy ijobiy sifatlarni tarbiyalashning psixologik muammolarini oʻrganadi. Pedagogik psixologiyaning maqsadi — shartsharoit va boshqa psixologik omillardan kelib chiqqan holda oʻqitishning oqilona rivojlantiruvchi taʼsirini kuchaytirish. Pedagogik psixologiya 19-asrning 2yarmida vujudga kelgan. Eksperimental psixologiya tadqiqotchilari Pedagogik psixologiya rivojiga katta hissa qoʻshganlar. Pedagogik psixologiyaning fan sifatida taraqqiy etishida oʻsha davrda yuzaga kelgan psixologik yoʻnalishlar ham turtki berdi. Bixevioristik (qarang Bixeviorizm) psixologiya yoʻnalishi tarbiyachi va oʻquvchiga tashqi muhitning taʼsirini Pedagogik psixologiya uchun asos qilib oladi. Pedagogik psixologiya umumiy va bolalar psixologiyasi, shuningdek, pedagogika bilan uz-viy bogʻliq. Pedagogik psixologiya, asosan, taʼlim psi-xologiyasi va tarbiya psixologiyasiga boʻlinadi. Taʼlim psixologiyasi d a oʻquv jarayonida xotira, tafakkur, nutq, xayol, irodaning roli, shuningdek, oʻquvchilarning individual xususiyatlari (temperamenti, harakte-ri, qiziqishlari), oʻquv predmetlarining oʻziga xos’tomonlari, taʼlim jarayonini boshqarishning psixologik tamoyillari va boshqa oʻrganiladi. Hozirgi zamon taʼlim psixologiyasida oʻquvchilarga doimiy yangilanib turadigan axborotlarni mustaqil oʻzlashtirish imko-niyatini beradigan, ilmiy-texnika yangiliklaridan orqada qolmaslikni taʼminlaydigan tafakkur sifatlarini oʻrganish muhim masaladir. Tarbiya psixol o giyasining asosiy vazifasi — maktabdagi tarbiyaviy ishlar jarayonida shaxsning shakllanishi masalasini ishlab chiqish. Unda shaxsning axloqiy sifatlarining shakllanishiga alohida ahamiyat beriladi. Pedagogik psixologiya tadqiqotlari oʻquv materiali mazmunini tanlash, oʻquv dasturlari, darsliklar tuzish, taʼlimning har xil bosqichlarida oʻqitish metodlari tizimini tashkil qilishda muhim ahamiyatga ega.^[1]
Geshtaltpsixologiya (nem. Gestalt — shakl, obraz, qiyofa, tashqi koʻrinish va psixologiya) — psixologiyadagi oqimlardan biri. 20-asrning 20— 30-yillarida Germaniyada yuzaga kelgan. G. fon Erenfelsning yaxlitlik idrokning asosiy sifati deb hisoblaydigan taʼlimotiga asoslanadi. Assotsiativ psixologiyaga (qarang Assotsiatsiya) zid ravishda G. psixikaning birlamchi va asosiy elementi sifatida sezgilarni emas, balki yaxlit obrazlar — geshtaltlarni tan oladi. G. tarafdorlari (M. Vertxeymer, V. Kyoler, K. Koffka, K. Levin va b.) psixika mohiyatini idrokning oʻziga xosligi, yaxlitlik bilan izoxlaydilar. G. namoyandalari asarlarida idrokning shakllanishida tajribaning oʻrni oʻrganilmagan va bunga eʼtibor ham berilmagan. Ular nuqtai nazariga koʻra, geshtaltlar (obrazlar) goʻyo odam miyasidagi elektrik jarayonlar tufayli yuzaga keladi. 20-asrning 40-yillarida V. Kyoler miyadagi elektr maydonlari oʻzaro munosabatlari xususidagi fikrni miya qismlari elektr zaryadlari bilan toʻyinishi haqidagi gʻoyalar bilan toʻldirdi. Bu elektr zaryadlar miyaning u yoki bu qismida uzoq vaqtli qoʻzgʻalishlarni yuzaga keltiradi. Ularning miya bir qismidan kamroq toʻldirilgan boshqa qismiga oʻtishi ayrim illyuziyalarni va idrok xususiyatlarini paydo qiladi.
Geshtaltpsixologlarning eksperimental metodikasi va ular orqali olingan maʼlumotlar idrok va tafakkur psixologiyasini maʼlum darajada boyitdi.
Gestalt terapevtlari ko'pincha "yostiqlar" bilan nafaqat fazoviy tajribalardan qochishadi, balki tushdagi tasvirlar bilan eksperimental ishlashdan qochishadi. Gestalt sessiyasi ikki qattiq stulda yuzma-yuz va yuzma-yuz suhbat sifatida tobora ko'proq o'tkazilmoqda. Nima uchun bu sodir bo'ldi? Bu terapiya rivojlanishining ob'ektiv haqiqati yoki tasodifiy modami? Maqola muallifi tajriba modaga hurmat sifatida rad etilgan va halol reabilitatsiyaga muhtoj, deb hisoblaydi. Terapevtik hamjamiyat nazarida uning qiymatini pasaytirgan barcha xarajatlar va suiiste'mollarga qaramay. Biroq, tajribaga nisbatan salbiy munosabat uchun bir nechta tushuntirishlar mavjud va ular juda ishonarli. Birinchidan, suhbatlashish uchun moda. Ikkinchidan, terapevtning ba'zi bir qo'rquvi har bir tajriba olib keladigan kutilmagan hodisalar. Uchinchidan, g'alati narsa, eksperiment paytida odam olishi mumkin bo'lgan tajribaning noaniqligi. Tajribadan to'g'ri foydalanilsa, terapevtga katta foyda keltirishi mumkin, deb ta'kidlaymiz. Va biz eksperimentni qo'llashni asoslashi mumkin bo'lgan bir nechta uslubiy mulohazalarni taklif qilamiz. Demak, eksperimentning o'zi gestalt terapevtining monopoliyasi emas. Turli yo'nalishdagi psixoterapevtlar, murabbiylar, o'qituvchilar, ijtimoiy ishchilar turli maqsadlarda rolli o'yinlar, biznes o'yinlari, ramziy yoki modellashtirish tajribalaridan foydalanadilar. Biz turli xil eksperimentlarni topishimiz mumkin: asabiylashishdan tortib o'rgatishgacha, ongsiz reaktsiyalar bilan bog'liq kashfiyotlardan axloqiy ziddiyatlarga yechim taklif qiladigan ommaviy o'quv topshiriqlarigacha. Psixoterapiyada eksperimentdan foydalanish g'oyasi gestalt-terapevtlar tomonidan psixodramadan ("bo'sh stul bilan suhbat", burjlar, qutblar dialogi) yoki tana mehnati bo'yicha treningdan va ongni rivojlantirish bo'yicha seminardan olingan degan fikr bor. (Gestalt terapiyasi bo'yicha mashhur seminarga kiritilgan tajribalar nemis psixoterapevti Sharlotta Silver tomonidan "tanadan xabardorlik" bo'yicha treningda ishlab chiqilgan)