Pedagogika fan sifatida

Rivojlanishning yosh va o’ziga xos xususiyatlari. Ma’lum bir yosh davriga xos bo’lgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlari yosh xususiyatlari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarni hisobga olgan holda ta’lim va tarbiya ishi tashkil etiladi. SHunda bola rivojlanishiga tarbiya ta’siri kuchli bo’ladi.

Bolalarning tarbiyasiga to’g’ri yondashish, uni muvaffaqiyatli o’qitish uchun bola rivojlanishidagi turli yoshdagi davrlariga xos xususiyatlarni bilish va uni hisobga olish muhimdir. CHunki bola orginizmining o’sishi ham, rivojlanishi ham, psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha bo’ladi. Abu Ali Ibn Sino, YAn Amos Komenskiy, K.D.Ushinskiy, Abdulla Avloniylar ham bolani tarbiyalash zarurligini uqtirib o’tganlar.

Bolaning o’ziga xos xususiyatini hisobga olish juda murakkab. Chunki bir xil yoshdagi bolalar ham psixik jihatdan turlicha bo’lishi mumkin.

Masalan, ko’rish va eshitish qobiliyati, faolligi, tez anglash, sust fikr yuritishi, hovliqma yoki vazminligi, sergap yoki kamgapligi, serg’ayrat yoki g’ayratsizligi, yalqov yoki tirishqoqligi, pala-partish va chala ishlaydigan, yig’inchoqligi yoki ishga tez kirishib ketishi, qobiliyati kabilar nerv faoliyati tizimining ta’siri bo’lib, o’qituvchi yoki tarbiyachi ularni bilishi zarur.

Bolaning individual – o’ziga xos xususiyatini bilish uchun temperamentning umumiy tiplari va bolaning o’ziga xos xususiyatini o’rganish metodikasini bilish muhim.

Shuningdek, turli yosh davrlarining o’ziga xos rivojlanish qonuniyatlari ham mavjud. Masalan, 5-sinf o’quvchilari bilan 10-sinf o’quvchisini tenglashtirib bo’lmaydi. Shuning uchun bolaning jismoniy va psixik kamoloti quyidagi davrlarga bo’linadi:

1. 
   Go’daklik davri – chaqaloqlik (1 oy) davri tugagandan to bir yoshgacha bo’lgan davr.
   
2. 
   Bog’chagacha bo’lgan yosh davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha.
   
3. 
   Maktabgacha ta’lim yoshi – 3 yoshdan 7 yoshgacha.
   
4. 
   Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar –7-11-12 yoshgacha.
   
5. 
   O’rta maktab yoshidagi o’quvchilar (o’smirlar) 14-15 yosh.
   
6. 
   Katta yoshdagi maktab o’quvchilari (o’spirinlar) – 16-18 yosh.
   

Zero, O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ham ta’kidlab o’tilganidek, uzluksiz ta’limni tashkil etish va rivojlantirish tamoyillari ta’limning ijtimoiylashuviga erishish dolzarb masaladir. Ta’lim oluvchilarda estetik boy dunyoqarashni shakllantirish, ularda yuksak ma’naviyat, madaniyat va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish kabilar muhim ijtimoiy talablar hisoblanadi.

Glossary
O’zbekiston Respublikasi	Republic of Uzbekistan	Suveren Davlat
kadr	newcomer	Malakali shaxs
milliy model	national model	O’zbekiston Respublikasida ta’lim tizimini yangilangan sog’lom pedagogik tafakkur asosida tubdan isloh qilish, ta’lim-tarbiya muassasalarida tayyorlanadigan kadrlarni intellektual, ma’naviy va ahloqiy saviyasiga ko’ra rivojlangan mamlakatlardagi darajaga yetkazish bo’yicha belgilangan nazariy-metodologik, amaliy-pedagogik yondoshuvlaro majmui. Ta’limning milliy modelida ma’naviy-intellektual jihatdan barkamol shaxsning o’z ijodiy qobiliyatini to’la namoyon etishini ta’minlash ko’zda tutiladi.
pedagogika	pedagogics	1)ta’lim-tarbiyaning nazariy asoslarini tadqiq etuvchi fan; 2)yoshlarga ta’lim-tarbiya hamda ma’lumot berish, ularni rivojlantirishning nazariy va amaliy jihatlarining o’rganuvchi o’quv fani; 3) pedagogika oliy o’quv yurtlarida o’qitiladigan turkum fanlarining umumiy nomi.
kasb	profession	muayyan sohaga oid ish faoliyatini shakllantirish va rivojlantirishga yo’naltirilgan ta’lim.
milliydastur	national program	ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o’tmishdan qolgan mafkuraviy qoliplardan to’la xalos etish, yuqori malakali kadrlar tayyorlashning rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi yuksak ma’naviy-axloqiy talablarga javob beradigan milliy tizimni yaratishdan iborat bo’lgan vazifalarni o’z ichiga olgan 1997 y 29 avgustda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9 sessiyasida prezident I.A.Karimov tashabbusi bilan qabul qilingan davlat dasturi.
Akademik litsey	Academician lyceum	o’quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga yo’naltirilgan ta’lim olishlarini ta’minlash maqsadida davlat ta’lim standartlariga muvofiq o’rta maxsus ta’lim beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi.
Kasb-hunar kolleji	Professional collage	o’quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko’nikmalarini chuqur rivojlantiruvchi, tanlab olingan kasb-hunar bo’yicha bir yoki bir necha ixtisosni egallash imkonini yaratish maqsadida tegishli davlat ta’lim standartlari doirasida o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi.
shaxs	Person	kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi;
davlat va jamiyat	state and society	ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlarni tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillari;
uzluksiz ta’lim	continuing education	malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimining tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi
fan		yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqaruvchi;
ishlab chiqarish	production	kadrlarga bo’lgan ehtiyojni, shuningdek, ularning tayyorgalik sifati va saviyasiga nisbatan qo’yiladigan talablarni belgilaydigan asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliyaviy va moddiy-texnikaviy jihatdan ta’minlash jarayonining faol ishtirokchisi.
komilinson	ideal person	bekamu-ko’st, to’liqkamolotgaerishganyetukshaxs.
malakalimutaxassis	skilled specialist	o’quvchi yoki talabada muayyan o’quv materiali va kasbni chuqur o’zlashtirish natijasida hosil bo’lgan avtomatlashgan mahoratli mutaxassisi
pedagogika	pedagogics	1)ta’lim-tarbiyaning nazariy asoslarini tadqiq etuvchi fan; 2)yoshlarga ta’lim-tarbiya hamda ma’lumot berish, ularni rivojlantirishning nazariy va amaliy jihatlarining o’rganuvchi o’quv fani; 3) pedagogika oliy o’quv yurtlarida o’qitiladigan turkum fanlarining umumiy nomi.
Pedagogika	pedagogics	yunoncha «paidagogike» bo’lib, «paidagogos» - bola, yetaklayman) – ijtimoiy tarbiyaning umumiy qonuniyatlari, muayyan jamiyatda yagona ijtimoiy maqsadga muvofiq yosh avlodni tarbiyalash hamda unga ta’lim berishning mohiyati va muammolarini o’rganadigan fan.
Umumiy pedagogika		maktab yoshidagi bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish masalalarini o’rganadi.
kasb	profession	muayyan sohaga oid ish faoliyatini shakllantirish va rivojlantirishga yo’naltirilgan ta’lim.
shaxs	Person	kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi;
uzluksiz ta’lim	continuing education	malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimining tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi
Kategoriya	Category	fanning mohiyatini ochib beruvchi eng muhim, asosiy tushuncha
Pedagogik ilmiy-tadqiqot metodlari	Pedagogical research methods	shaxsni tarbiyalash, unga muayyan yo’nalishlarda chuqur, puxta ilmiy bilimlarni berish tamoyillari, ob’ektiv va sub’ektiv omillarini aniqlovchi pedagogik jarayonning ichki mohiyati, aloqa va qonuniyatlarini maxsus tekshirish va bilish usullari
O’qituvchi (pedagog)	Teacher	pedagogik, psixologik va mutaxassislik yo’nalishlari bo’yicha maxsus ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik va ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega hamda ta’lim muassasalarida faoliyat ko’rsatuvchi shaxs.
Pеdagogik jarayon	Pedagogical process	ta'lim masalalari, uning taraqqiyotini xal qi­lishga qaratilgan, maxsus tashkil etilgan pеdagog va tarbiyalanuvchilarning maqsadli o`zaro munosabatlari.
Pеdagogik ixtisoslik	Pedagogical specialization	ta'lim natijasi o`laroq bilim, malaka va ko`nikmalar majmuidan iborat bir kasbiy guruh doirasidagi faoliyat turi
Suxbat	Conversation	kuzatuv juda еtarli darajada aniq bo`lmagan zarur axborotni olish uchun qo`llanadigai tadqiqot mеtodi
Tadqiqot ob'еkti	Object of research	ziddiyat va muammoli vaziyat tug`diruvchi, bilishga qaratilgan ilmiy taxlilga muxtoj ob'еkt.
Tadqiqot prеdmеti	Research subjects	bеvosita o`rganilishi lozim bo`lgan va amaliy yoki nazariy jixatdan muhim axamiyat kasb etadigan ob'еktning mohiyati, ma'lum bir tomoni, xususiyati
Ta'lim	Education	) shaxsning jismoniy va ma'naviy shakllanishining yagona jarayoni, ijtimoiy etalonlarning ijtimoiy ong sifatida u yoki bu darajada qayd qilingan, tarixan shartlangan idеal timsollarga ongli yo`naltirilgan ijtimoiylashish jarayoni; 2) muayyan bilimlarni egallash g`oyaviy-axloqiy kadr, malaka, ko`nikma, axloq mе'еrlariga qaratilgan jamiyat a'zolarining ta'lim va tarbiyasi vazifasini bajaradigan nisbiy mustaqil tizim.
Tarbiya	Education	1) shaxsning ma'naviy va jismoniy xolatiga muntazam va maqsadga muvofiq, tasir etish; 2) pеdagogik jarayonda ta'lim maqsadlarini amalga oshirish uchun pеdagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,_______________________///////////////////////////////////////\________