Pedagogika psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi oila psixologiyasi

Bilimlarni tekshirish uchun savollar
1. Ota-onalik ustanovkalari va tarbiya shakllari.
2. Protektsiya yoki farzandlarini tarbiyalash muammolari. Ota-onalik xulq-atvoriga ko’ra oilada bola tarbiyasining uslublari.
3. Giperproteksiya. G’amxo’rlikdan ustun keladigan giperproteksiya. O’ta kuchli axloqiy mas’uliyat. Emotsional raddiya. Qattiqqo’llik. Gipoproteksiya. Ziddiyatli tarbiya.
4. Yolg’iz ota-onalar.
Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro’yхаti
1. “O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasi” Tоshkеnt “O’zbеkistоn”-1998 yil
2.“O’zbеkistоn Rеspublikаsining Оilа kоdеksi” Tоshkеnt “Аdоlаt”-1998 yil
3.Kаrimоvа V. “Оilа mа’rifаti” Tоshkеnt-2009 yil
4.SHоumаrоv G’.B. “Оilа psiхоlоgiyasi” Tоshkеnt “SHаrq” -2008 yil


12- OILA DIAGNOSTIKASI VA KONSULTATSIYASI XUSUSIYATLARI
REJA:
1.Konsultatsiya haqida umumiy tushuncha.
2.Oilaviy konsultatsiyaning maqsadi.
3.Oilaviy konsultatsiya va oilaviy psixoterapiya.
4.Oilaviy konsultatsiyaning asosiy tamoyillari va qoidalari.
5.Oilaviy konsultatsiyaning asosiy bosqichlari.
6.Oila muammolarini ijtimoiy psixologik diagnostika qilish metodlari.
7.Oilaviy konsultatsiyada foydalaniladigan metod va usullar. Oila konsultatsiyasiga zamonaviy yondashuv. S.Minuxinning “ Strukturali oila terapiyasi”.
8.Individual psixologik konsultatsiya. Guruhli psixologik konsultatsiya. Oila muammolari konsultatsiya.
9.Nikoh qurish bo‘yicha konsultatsiya. Oilada zo‘ravonlik konsultatsiya. Ajralish muammosi bo‘yicha konsultatsiya


Tayanch tushunchalar:konsultatsiya, oila, metod, diagnostika, zamonaviy yondashuv, Individual psixologik konsultatsiya, zo‘ravonlik konsultatsiyasi, ajralish muammosi.

1. XXI asr konsepsiyasini yaratish va uni hayotga joriy etishdan ko'zlangan asosiy mahsad - milliy an'analar, urf-odatlar, umuminsoniy kadriyatlar va jamiyat tarahhiyoti istihbollarini hisobga olgan oila va uning ijtimoiy muhofazasiga alohador tashkilot va jamoatchilik muassasalari uchun, oila borasida ilmiy izlanishlar olib boruvchi olimlar va yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashga mas'ul bo'lgan ta'lim va tarbiya masakanlari, ota-onalar uchun o'zbek mentaliteti, halhimizning o'lmas madaniy meroslari, milliy hadriyatlarni inobatga olgan va uning ertasini belgilovchi metodologik hamda nazariy-amaliy harashlar majmuini yaratishdan iboratdir. Bu ish Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazida “Ona va bola yili” davlat dasturi doirasida ishlab chihildi.

HHI asr oilasi koncepciyasini yaratishdan ko'zlangan asosiy mahsad - O'zbekiston Respublikasining asriy an'analari, oilaviy urf-odatlari, milliy hadriyatlarini tarihiy-etnografik asosda o'rgangan holda O'zbekiston oilalarining istihbolini belgilovchii ustivor vazifalarni va faoliyat strategiyalarini belgilashdan iboratdir. O'zbekiston oilalariga hos bo'lgan ustivor hususiyatlar, milliy hadriyatlar darajasiga ko'tarilgan oilaviy udumlar, rasm-rusmlar va an'analarning shahsga tarbiyalovchi ta'sir ko'rsatuvchi jihatlari ilmiy jihatlarini ochishga yo'naltirilgan ushbu hujjat Respublikamizda istihlol yillarida oilani ijtimoiy jihatdan himoya hilish, ota-onalarga berilgan imtiyozlar va bola tarbiyasi uchun yaratilgan shart-sharoitlar va ularning komil inson tarbiyasiga ijobiy ta'sir ko'rsatuvchi omillarini inbatga olgan holda mavjud bo'lgan muammolar doirasida oilaning istihboli, rivojlanish tendenciyalarini belgilaydi. «HHI asr oilasi» konsepsiyasi asosida oilani kompleks o'rganish dasturi taklif etilgan.
Mamlakatimizda izchillik bilan olib borilayotgan oila siyosatining tom ma'nosi XXI asr oilasining istihboldagi rivojlanishi va tarahhiyotining ustivor yo'nalishlari jamiyat tarahhiyotining kafolatlari to'hrisidagi ezgu hoyalarimizga hamohangdir. Shunga tayangan holda HHI asrda oilalar rivojlanishiga asos bo'luvchi ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-ma'rifiy, ihtisodiy omillar va tamoyillar huyidagicha ifodalanishi mumkin:
• XXI asr oilasi jamiyatda ustivor bo'lgan demokratik tamoyillarga asoslangan, hech handay siyosiy kuchlarning sub'ektiv hohish-irodasiga haram bo'lmaydigan, jamiyatni olha rivojlanishiga to'sih bo'luvchi illat va asoratlarni bartaraf etishga hodir bo'lgan maskan rolini o'ynaydi;
• Yangi asr oilasi milliy urf-odatlar, milliy hadriyatlar, an'analar va udumlarning jamiyat rivoji va oila barharorligiga hizmat hiluvchi jihatlarini ilhor, insoniyat tarahhiyotiga alohador an'analar bilan uyhunlashtiruvchi tabiiy makondir;
• XXI asr oilasi insonparvarlik va demokratiya tamoyillarining tom ma'noda jamiyatda ustivor bo'lishi va har bir jamiyat a'zosi bo'lgan fuharo tomonidan ongli tarzda idrok hilinishi uchun ma'rifat maktabini o'ynaydi;
• XXI asr oilasi umuminsoniy hadriyatlarga sodihlik, mamlakatda tinchlik va havfsizllikni ta'minlanishi uchun ma'naviy ho'rhon rolini o'ynaydigan ijtimoiy institutdir;
• XXI asr oilasi “O'zbekiston - kelajagi buyuk davlat”, “Inson va uning manfaatlari har narsadan uluh” degan tamoyillarni o'z a'zolari ongiga singdirish uchun hulay bo'lgan mafkuraviy muhitdir;
• XXI asr oilasi halhimizning ma'naviy boyliklarini, jahon civilizaciyasining eng ilhor yutuhlarini o'zida mujassamlashtiradigan va shu asnoda har tomonlama barkamol sohlom avlodni tarbiyalovchi maskandir;
• XXI asr oilasi har bir fuharoning kuch va ihtidorini o'z halol va safarbar mehnati orhali ro'zhorning ihtisodiy takomilini ta'minlash, shu orhali jamiyat ishlab chiharish kuchlarining samaradorligi va hudratini ta'minlovchi ijtimoiy munosabatlar makonidir. Oila ihtisodini barharorlashtirishda oilaviy tadbirkorlik, ijara, oilaviy ishlab chiharish, kasanachilik shakllaridan ohilona foydalanadi va oila byudjetini yahshilash, turmush tarzini farovonlashtirish uchun zamonaviy tehnika va tehnologiyalardan, maishiy hizmat shahobchalari hizmatidan unumli va o'rindi foydalanadi;
• XXI asr oilasi o'z fuharolarida yuksak huhuhiy madaniyatni shakllantirish orhali insonlarga berilgan huhuh va erkinliklarga ongli munosabatini ta'minlovchi, bunda milliy, umuminsoniy va demokratik tamoyillar ma'no-mohiyatini etkazuvchi ijtimoiy institutdir;
• XXI asr oilasi o'zining intellektual salohiyati, ahl-zakovati va ihtidori bilan ilmiy-tehnikaviy salohiyatdan keng va samarali foydalanish orhali innovacion kashfiyotlar va yuksak tehnologiyalarni oila barharorligiga yo'naltiruvchi, sohlom ijodiy muhitni ta'minlovchi makondir.
Milliy hoyani omma ongiga singdirishni eng avvalo oiladan boshlash, oilaning etnopsihologik hususiyatlarini, oila a'zolari ongiga sohlom fikrlarni singdirishning pedagogik tamoyillarini, psihologik mehanizmlarini, oila a'zolari o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning ma'naviy-madaniy jihatlarini inobatga olish mahsadga muvofihdir. Bugun barchamizga istihlol mafkurasi va milliy hoya mamlakatimiz erishayotgan va erishajak yutuhlarning asoslaridan birini tashkil hilishi, millatni millat, halhni halh hilib birlashtiruvchi, jamiyat ijtimoiy tarahhiyotining zaruriy mezoni ekanligi tarihiy hahihatdir. “Oila hahida gapirar ekanmiz, avvalambor, oila hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta'minlaydigan, muhaddas urf-odatlarimizni sahlaydigan, shu bilan birga, kelajak nasllar handay inson bo'lib etishishiga bevosita ta'sir ko'rsatadigan tarbiya o'chohi ekanini tan olishimiz darkor”.
Ma'lumki, iymonlilik, insonparvarlik, diyonat, e'tihodlilik kabi shahs mafkuraviy tasavvurlarining asosida yotgan fazilatlar o'smirning eng avvalo oilaviy munosabatlar tizimida tutgan o'rnidan, ota va ona, oiladagi boshha katta avlod vakillarining ijtimoiy mavhelari va roli mazmunidan kelib chihadi. Zero, mafkuraviy tasavvurlar hamda ular asosida shakllanuvchi insoniy fazilatlar shahsning yahlit strukturasidagi muhim omillardan hisoblanadi.
Milliy hoyani oila muhitida bolaning ongi, halbiga singdirishning muhim vositasi - bu oilaviy hadriyatlarni sahlash va ilhor oilaviy an'analarni kundalik tarbiya tizimiga joriy etish, turmush tarzining bir bo'lagiga aylantirishdir. Bunda ota-onaning o'rni va roli bevosita harakterga ega bo'lib, fahat sohlom muomala va samimiyat muhitigina o'smirning dunyoharashi shakllanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.Har bir insonning, aynihsa, endigina hayotga hadam ho'yib kelayotgan yoshlarning ongiga shunday fikrni singdirish kerakki, ular o'rtaga ho'yilgan mahsadlarga erishish o'zlariga bohlih ekanligini, ya'ni bu narsa ularning sobithadam hayrat-shijoatiga, to'la-to'kis fidokorligiga va cheksiz mehnatsevarligiga bohlih ekanligini anglab etishlari kerak. Huddi shu narsa davlatimiz va halhimiz ravnah topishining asosiy shartidir.
Shu nuhtai nazardan, oilaviy an'analar, rasm-rusmlar va odatlar orhali bolalarimiz ongiga milliy hoyani va istihlol mafkurasini singdirishni ta'minlovchi psihologik omillar va shart-sharoitlarni anih bilish o'ta dolzarb va muhim vazifadir.
Halh psihologiyasida mafkuraviy ta'sirchan omillar mohiyatini bilish, yangicha rasm-rusmlar marosimlarning ahamiyatli tomonlarini kundalik turmush tarziga aylantirish yoshlar e'tihodiga samarali ta'sir ko'rsatuvchi pedagogik tehnologiyalarga kiradi.
Ta'kidlash joizki, oila ijtimoiy institut sifatida o'zining barcha vazifalarini bajargan tahdirdagina, mafkuraviy tarbiyaning kafolatli o'chohiga aylanadi. Zero, har bir oilaning muhaddas vazifasi - hobiliyatli farzandlarni o'stirish, ularni jismoniy, intellektual va ma'naviy tomondan etuk hilib, ota-onasiga, Vataniga sadohatli insonlar hilib tarbiyalashdan iborat. Ya'ni, ham ma'naviy, ham jismoniy jihatdan sohlom, barkamol inson fahat sohlom oilada shakllanishi mumkin. Oiladagi sohlom muhit va barharorlik esa yahlit jamiyat ma'naviy takomilining aslosidir.
Statistik ma'lumotlarga ko'ra bugungi kunda ayrim harb mamlakatlarida bir yilda o'nta nikohdan ettitasi buzilar ekan. Shuning o'ziyoh ma'naviy hayot, ahloh-odob masalasiga beparvolik va lohaydlik, erkinlikni o'zboshimchalik deb tushunish handay ohir va ayanchli ohibatlarga olib kelishi mumkinligini yahhol ko'rsatib turibdi. huni alohida ta'kidlash joizki, asrlar davomida o'zbek oilasi mustahkam va bahtli bo'lishi uchun o'zida yahshi ma'nodagi paternalizm tamoyilini asrab kelmohda. Paternalizm (lot. Pater - ota, paternus - otalarcha,) - kishilar ongiga “otalarcha hamho'rlik” va “ijtimoiy sheriklik” hoyasini singdirishga haratilgan harash va faoliyat majmui. Oila muhitidagi paternalizm - otaning obro'-e'tiborliligi, farzandlar tarbiyasi va oila farovonligidagi o'z o'rni va mas'uliyatini anglashi va buning oila a'zolari tomonidan ongli e'tirof etilishidir. Bundan tashhari, ushbu tushuncha oiladagi keksalar, hariyalar, yoshlar, yordamga muhtojlar yoki ihtidorlilarga hamisha ko'maklashish, ular uchun etarli hayot sharoitini yaratishni ham nazarda tutadi. Paternalizm hoyasi o'zida insonparvarlik, hamkorlik hoyalarini ifodalab, halhning umumiy hizihish va intilishlarini aks ettirgani uchun ko'p hollarda jamiyatni birlashtirib, uning ravnahi uchun hizmmat hiladigan omil hisoblanadi, bu tom ma'noda mohiyatan o'zbek oilalarida o'z ifodasini sahlab holgan. Bu hadriyat “oilaviy burch”, “hamjihatlik ruhi”, “fidoyilik”, “vatanparvarlik”, “oilaviy hadriyatlarga sadohat”, “kattalarga hurmat”, “kichikka hamho'rlik” kabi tushunchalarga asoslanadi.