Pedagogika va psixologiya fanlarni o`qitish metodikasi

2.2 Jamoada va oilaviy konflektlarni hal etishda “bahs-munozara” metodidan foydalanish
Jamoadagi ijtimoiy psixologik muammolar, Psixologik nuqtai nazardan qarama-qarshilikni inson ongida, shaxslararo yoki guruhlararo munosabatlardagi o'tkir salbiy tajribalar bilan bog'liq bo'lgan mos kelmaydigan, qarama-qarshi yo'naltirilgan tendentsiyalarning to'qnashuvi deb hisoblash mumkin. Eslatma diqqatga sazovor joylar bu ta'rif. Birinchidan, konflikt deganda bir-biriga mos kelmaydigan manfaatlar, ehtiyojlar yoki qadriyatlarga asoslangan o'zaro ta'sirlar va munosabatlar tushuniladi va ularni bir vaqtning o'zida qondirish mumkin, mavjud bo'lmaydi.Ikkinchidan, ob'ektiv qarama-qarshiliklar yuzaga kelgan va rivojlanayotgan makonga qarab, shaxslararo, shaxslararo va guruhlararo nizolarni ajratib ko'rsatish mumkin. Uchinchidan, psixologik nuqtai nazardan, konflikt uning ishtirokchilari uchun salbiy hissiy holatlar bilan birga keladi, ob'ektiv ziddiyatning allaqachon qiyin vaziyatini murakkablashtiradi.

• 
  Konfliktning to'rtta asosiy turi mavjud:
  
• 
  shaxslararo ziddiyat,
  
• 
  shaxslararo ziddiyat,
  
• 
  shaxs va guruh o'rtasidagi ziddiyat
  
• 
  guruhlararo ziddiyat.
  
• 
  shaxslararo ziddiyat.
  

Uning mumkin bo'lgan disfunktsional oqibatlari boshqa turdagi nizolarnikiga o'xshaydi. U turli shakllarni olishi mumkin. Eng keng tarqalgan shakllardan biri bu rollar to'qnashuvi bo'lib, bir kishiga uning ishining natijasi qanday bo'lishi kerakligi to'g'risida qarama-qarshi talablar qo'yiladi.
Shaxs ichidagi ziddiyat ishlab chiqarish talablarining shaxsiy ehtiyojlar yoki qadriyatlarga mos kelmasligi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Mojaro, shuningdek, ishning ortiqcha yoki kam yuklanishiga javob bo'lishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bunday ichki nizo ishdan qoniqishning pastligi, o'ziga va tashkilotga ishonchning pastligi va stress bilan bog'liq.Shaxslararo ziddiyat. Ushbu turdagi to'qnashuvlar eng keng tarqalgan. Tashkilotlarda turli yo'llar bilan o'zini namoyon qiladi. Ko'pincha bu cheklangan resurslar, kapital yoki ish muhiti, uskunalardan foydalanish vaqti yoki loyihani tasdiqlash uchun rahbarlar o'rtasidagi kurash.Shaxslararo ziddiyat o'zini shaxslar to'qnashuvi sifatida ham namoyon qilishi mumkin. Turli xil shaxsiyat xususiyatlari, qarashlari va qadriyatlariga ega bo'lgan odamlar ba'zan bir-birlari bilan kelisha olmaydilar. Qoida tariqasida, bunday odamlarning qarashlari va maqsadlari tubdan farq qiladi.
Shaxs va guruh o'rtasidagi ziddiyat. Qabul qilish uchun norasmiy guruh Shunday qilib, o'z ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish uchun shaxs guruh tomonidan o'rnatilgan xulq-atvor va ishlab chiqarish normalariga rioya qilishi kerak. Shuning uchun, agar guruhning taxminlari shaxsning kutganiga zid bo'lsa, ziddiyat paydo bo'lishi mumkin.Shaxs va guruh o'rtasida ziddiyat yuzaga kelishi mumkin, agar bu shaxs guruhnikidan farq qiladigan pozitsiyani egallasa.Shunga o'xshash ziddiyat menejerning ish majburiyatlari asosida paydo bo'lishi mumkin: adekvat ishlashni ta'minlash va tashkilot qoidalari va tartiblariga rioya qilish zarurati o'rtasida. Rahbar intizomiy choralar ko'rishga majbur bo'lishi mumkin
Konfliktlar ma'lum bir guruh ichida barqaror mavjud bo'lgan mikroguruhlarning o'zaro ta'sirida paydo bo'lishi mumkin. Bunday guruhlar, qoida tariqasida, har qanday kichik ijtimoiy hamjamiyat doirasida mavjud bo'lib, ularning soni ikki kishidan 6-8 kishigacha o'zgarib turadi, ko'pincha 3 kishidan iborat mini-guruhlar paydo bo'ladi. Kattaroq kichik guruhlar unchalik barqaror emas. Mini-guruhlar butun guruh hayotida katta rol o'ynaydi. Ularning munosabatlari guruhning umumiy iqlimiga, faoliyat samaradorligiga ta'sir qiladi. Aynan ular ichida guruh hayotining me'yorlari va qoidalarining ‘qo'shilib ketishi’ sodir bo'ladi va bu qoidalarni o'zgartirishni, qoida tariqasida, mini-guruh boshlaydi. Aslida, shuni aytishimiz mumkinki, odam o'zining kichik guruhida juda kamdan-kam hollarda harakat qiladi. Qoida tariqasida, u mikro-guruhga tayanadi, unga bog'liq va o'z buyrug'i uchun u yoki bu strategiyani ishlab chiqishda mutaxassis sifatida unga e'tibor qaratadi. Oilaviy muammolarni hal etishda ‘Bahs - munozara’ metodidan foydalanish.
Oiladagi nizolar, sevgi munosabatlaridagi kabi, tabiiydir. Oilaviy hayotdagi ko'plab nizolarning sababi har bir turmush o'rtog'ining oilaning qolgan qismini uning qoidalariga muvofiq yashashga undash istagi. Darhaqiqat, boshqa odamlar inson uchun qulay bo'lgan tarzda harakat qilishga rozi bo'lganda, bu juda qulay. Biroq, boshqalar bo'ysunishga majbur emas, shuning uchun fan ko'pincha oilada yuzaga keladigan nizolarni hal qilish yo'llarini izlashga majbur.
Er-xotinlar o'rtasida yuzaga keladigan janjallarga xotirjam bo'lishingiz kerak: Birinchidan, ular normaldir. Ikki kishining har birining o'z qarashlari, qarashlari, istaklari bor, ular har doim ham boshqa nuqtai nazarga to'g'ri kelmaydi. Ikkinchidan, turmush o'rtoqlar biror narsada kelishib olish, qandaydir murosaga kelish uchun bir-birlari bilan muloqot qilishlari kerak.
Muammo turmush o'rtoqlar nimaga rozi bo'lmaganida emas, balki ular kelishishga harakat qilmasliklarida. Fikrlarning farqi va istaklarning nomuvofiqligi aslida tezda yo'q qilingan hodisadir. Muammo har doim odamlar bir-birini eshitishni istamaydigan joyda paydo bo'ladi, ular qichqiriq va haqoratga murojaat qilishadi, sudrab ketishadi va hal qilmaydilar. Insonning his-tuyg'ularini nazorat qila olmaslik ko'pincha etuk bo'lmagan ruh va baxtsiz turmush tarzining ko'rsatkichidir. Odam g'azablangan, biror narsadan qo'rqadi, norozi, injiq va hamma narsani oyoqqa turishini xohlaydi. Bu har qanday vaziyatda o'zini xotirjam his qilishiga yo'l qo'ymasdan, shaxsning ichida bir oz keskinlikni keltirib chiqaradi. Va agar siz har qanday vaziyatda, hatto kichik janjal bilan ham asabiylashsangiz, unda siz nafaqat boshqa odamlar bilan muloqot qilish muammosi haqida, balki dunyoga nisbatan nega g'azablangan va bezovtalanishingiz haqida ham o'ylashingiz kerak.
Janjal qilmang, lekin xotirjam gapiring. Voyaga etgan, o'ziga ishongan odamlar doimo xotirjam bo'lishadi. Bu ularga nafaqat eshitishni xohlaydigan suhbatdoshlarni tinglash, balki ularni tinchlantirish imkonini beradi, chunki agar siz baqirishni davom ettirmasangiz, suhbatdoshingiz tez orada qichqirishni to'xtatadi. Xotirjamlik bilan gapiring, fikringizni bildiring, lekin uni majburlamang. Tushuningki, hech kim sizni xohishingizsiz hech narsa qilishga majburlamaydi. Xotirjam bo'ling: sizdan hech narsa tortib olinmaydi va ular sizni xohlamagan narsani qilishga majburlamaydilar.
Janjal qilmang, lekin xotirjam gapiring! Bu siz uchun foydali. Siz asabiy emassiz, tashvishlanmaysiz. Siz hal qilinishi kerak bo'lgan muammo paydo bo'lganini tushunasiz, lekin siz bundan hech narsani yo'qotmaysiz va yomon odamga aylanmaysiz. Sokin holat va hushyor ko'rinish muammoni ildizida ko'rishga va uni tezda hal qilishga yordam beradi. Bahsli vaziyatda xotirjam bo'ling, shunda suhbatdoshingiz ham xotirjam bo'lishi mumkin, chunki siz unga hujum qilmaysiz. Bu muammoni tezda hal qilishga yordam beradi, chunki siz ham, raqibingiz ham bir-biringizni tinglaysiz, tahlil qilasiz va vaziyatdan chiqish yo'lini topishga harakat qilasiz.