Pedagogikaliq etika túsinigi oniń tiykargi mazmuni

Pedagogikaliq etika túsinigi oniń tiykargi mazmuni
Hár bir insan adamlar arasında ósedi, turmıs keshiredi, óziniń pútkil turmısı hám iskerligi dawamında hár túrlı taypa daǵı kóplegen insanlar menen baylanısda boladı. Ol insannıń óz kúndelik turmıslıq mútajliklerin qandırıw zárúrshiliginen kelip shıǵadı.
«Etika»- arabsha sóz bolıp, minez-qulıq, júriw-turıw, tárbiya, ádep degen mánislerdi ańlatadı.
Etika - insan hám jámiyet ortasındaǵı ob'ektiv baylanıslılıq sebepli kelip shıǵıp, jeke hám ulıwma máplerdi muwapıqlashtirip turıw tiykarında hár bir shaxstıń turmısı hám iskerligin basqaratuǵın, tártipke salatuǵın muayan minez-qulıq, ádep, minez-qulıq normalardıń kompleksi bolıp tabıladı.
Etika, onıń jámiyet turmısında tutqan ornı sıyaqlı mashqalalardi úyreniw menen etika páni shugullanadi.
Etika logiya - etikanıń kelip shıǵıwı, mánisi, qásiyetleri, jámiyet rawajlanıwındaǵı ornı, rawajlanıw nizamlıqların uyreniwshi hám haqıyqatlıǵı ámelde tastıyıqlanǵan bilimler kompleksinen ibarat pán.
Ulıwma etika teoriyası ádeptiń tábiyaatı, mánisi, ózgesheligi, strukturalıq bólimleri, onıń jámiyet rawajlanıwında tutqan ornın úyrenedi.
Tariyxıy etika etikanıń kelip shıǵıwın, onıń tariyxıy rawajlanıw nızamların, rawajlanıw basqıshları hám principlerıni izertleydi.
Normativ-qádiriyatlar etikasi - anıq etika normalarini, etikalıq májburiylik talapların, etikalıq miyraslar retinde qáliplesip, áwladdan -áwladqa ótip kiyatırǵan etikalıq qádiriyatlar sistemasın úyrenedi.
Kásiplik etika - hár bir kásip-ónerge tán etikalıq norma, princip hám sapalardı úyrenedi hám turmısda qollanıladi.
Etikalıq tárbiya teoriyası - etikanıń jámiyet talabı, mútajligi hám máplerinen kelip shıqqan halda onı turmısqa qollanıwdiń qural hám usılların úyrenedi hám uyretedi.
Jámiyette ulıwma, máńgi hám ózgermeytuǵın etika joq. Etika tariyxan ózgeriwshen hám salıstırmalı ǵárezsizlikke iye bolǵan social hádiyse bolıp tabıladı.
Jıllar ótiwi menen islep-shıǵarıw, pán hám texnika rawajlanıp, social miynet bólistiriwi jáne de tereńlesedi. Bul processtiń bárha dawam etiwi bolsa óz gezeginde, hár biri arnawlı bir social funktsiyanı atqaratuǵın tazadan -jańa iskerlik tarawları payda bolıwına sebep boladı. Olardıń iyeleri bolsa soǵan kóre arnawlı bir social minnetlerdi atqara baslaǵan. Usı minnet hám minnetlemeler arnawlı bir etikalıq qaǵıydalar hám minez-qulıq normalarida óz kórinisin taptı. Sonday etip, kásip etikasınıń payda bolıw úzliksiz miynet bólistiriwiniń jemisi, onıń etikalıq programması, etikalıq bahası retinde iskerlik kórsete basladı.
Jámiettiiń hár bir kásip-ónerge, qánigelikke beretuǵın ádeplilik bahası eki tiykarǵı faktor menen: birinshiden, usı kásip-hunvr wákilleriniń jámiyet rawajlanıwı ushın neler beriwi menen; ekinshiden - jámiettiiń ruwxıy tásir kórsetiw mánisinde olarǵa neler beriwi menen belgilenedi.
Áne sol etikalıq baha faktorlarına kóre, kásip etikaın hár bir kásip-ónerdiń socialliq ómirde tutqan ornı hám wazıypalarına qaray bir neshe túrge ajıratıw múmkin:
- oqıtıwshılıq qánigelikine qaray - pedagog etikası ;
- medicina qánigelikine qaray - shıpaker etikası ;
- huqıqtı qorǵaw qánigelikine qaray - yurist etikası ;
- xizmet kórsetiw qánigelikliga qaray - xizmet kórsetiw etikasi hám taǵı basqa.
Kásip ádebi - jámiyet tárepinen qabıl etilgen ádep qaǵıydaların adamlardıń qánigeliklerine salıstırǵanda ámelde qollanıw etiwshi anıq kásiplik minnet, sha'n, ar-namıs, salawat sıyaqlı minez-qulqlardıń kompleksi, ulıwma etikanıń kisiler kásip-iyeleri ayriqsha kórinisi bolıp tabıladı.
Etiket - insan hám jámiyet sırtqı mádeniyatınıń tiykarǵı bólegi.
Mádeniyat rawajlana barıwı menen birge qulıq, ádep qaǵıydaları - etiket da qáliplesip bardı. Etiketdiń payda bolıwı áyyemgi zamanlarǵa barıp taqaladı.
Etiket insanlardıń óz-ara mámilesinen payda bolatuǵın ádep qaǵıydalardıń óz-ara jıyındısı bolıp tabıladı. Jámiyetlik jaylarındaǵı qulıq-ádep, mámile hám qutlıqlaw formaları, qaptal -átirapdaǵılar menen mámile, ádet hám kiyinish, qonaq kútiw qaǵıydaları sonday-aq bolıp tabıladı. Etiketga tártipke keltirilgen materiallıq etika talapları kiredi.
Tariyxan ol islep shıǵılǵan ádeplilik qaǵıydalarında kórinetuǵın bolǵan. Xar qıylı qatlam namayondalari ortasındaǵı hám hámeldarlar menen mámile etiw qaǵıydaların bir sistemaǵa terip qoyǵan. Bunnan tısqarı xar qıylı sheńber degi ádep qaǵıydaların tártipke alıp kelgen. Mısal ushın - saray etiketi, diplomatik etiket hám basqalar.
Turmıs tárizi, jasaw sharayatı, ılım rawajlanıwı hám mádeniyat rawajlanıwı nátiyjesinde ózin tutıwdıń birpara qaǵıydaları ózgeredi.

• 
  Etiket:
  
• 
  jaqsı qulıq;
  
• 
  jámiyetshilik jaylarında ózin tuwrı tuta alıw ;
  
• 
  sırtqı tús;
  
• 
  mámile mádeniyatların názerde tutadı.
  

Etiket - insaniyat tariyxınıń túrli basqıshlarında, hár túrlı xalıq, social gruppa hám qatlamlarında ámel etilgen etikalıq norma, úrp-ádet, minez-qulqlardı ańlatadı.
Pedagog etikasi.
Pedagog kásip ádepin qáliplestiriwdiń barlıq zamanlar ushın aktual bolǵan jolı bul - úllılıq principi. Pedagogika joqarı oqıw jurtında muǵallımlardıń tálim beriw usıllarınan tartıp, tap «mayda-shuyde» minez-qulqlarına shekem óz shákirtleri tárepinen jeke úlgi formasında qabıl etiliwin názerden qashırmaw kerek. Ustaz -shákirtlik munasábetlaridagi kásiplik etika normalari bolajaq oqıtıwshılar kásip ádepi shakillanishini támiyinleytuǵın faktorlardan bolıp tabıladı.
Pedagog áwele ne ushın tárbiyashi wazıypasın atqarılıp atırganlıgın tusinip alıwı kerek. Atap aytqanda «Insanlarda neni tárbiyalaw kerek? » degen sorawgagina tuwrı juwap beriwgine emes, bálki qanday tárbiyalaw kerekligini da biliwi kerek. Bul bolsa pedagogikalıq dóretiwshilik artında da pedagogikalıq etiketinda tiykarǵı onım bolıp tabıladı.
Balanıń ishki dúnyasına kirey biliw, onıń ısengen dosı bolıw, jaqsılıqqa jóneltiriw, juwapkerlikti sezim qılıwdı sıńırıw, onı jámiyetke paydalı insan etip jetistiriw - bul pedagogikanıń gumanitar principi bolıp tabıladı.
Kásiplik etika nızam -qaǵıydaları kabinetlerde emes, bálki, jumıs processinde qáliplesedi. Kásiplik-ádepiy etiket normalarini ishdagi dóretiwshilikten ajıratıp bolmaydı, ásirese pedagogikalıq jumıs processinde. Sol sebepli kásiplik óz jumısın jaqsı biliw, qaysı kásipden qaramastan ádepiy normalardıń baslanshi bolıp tabıladı.
Kásiplik etika normalardıń mazmunı, olardıń ámeliyligi ol yamasa bul máselelerdi sheshiwde járdem beredi. Dóretiwshi-pedagoglardıń dóretiwshiligi buǵan mısal bóla aladı. Oqıw tárbiya processindegi tiykarǵı principlerinen biri - bala kewilindegi qáweter sezimin joytıw, óz kúshine isenetugin, ózin erkin seze a alatuǵın etip tárbiyalaw. Bul principler jeke wazıypa beriw: hár birin kúshine qaray, jetiskenligine qaray har birin bahalaw.
Taǵı bir princip - reyim-saqıwat pedagogikası principi bolıp tabıladı. Bunıń mánisi balanıń arına tiymew, kópshilik aldında qalaqlardıń atınıń tilge almaw hám eń tiykarǵısı baha qoyıwda júdá ıqtıyatlı bolıw. Bul pedagogikalıq etikaniń qaǵıyda hám metodikalıq usılları bolıp tabıladı.