Педагогиканинг умумий асослари

Болалар тарбиясида оила, мактаб ва жамоатчилик ҳамкорлиги. 
Маълумки, бола мактабга келгунга кадар ҳам, мактабда ўқиш даврида ҳам, асосан оилада 
тарбияланади. Оила боланинг дунёқараши, хулқи ва дидига таъсир кўрсатиши табиий холдир. 
Ота-оналарнинг болаларни тарбиялашдаги энг биринчи вазифалари-болаларнинг соғлигини 
сақлашдир. Бунинг учун уларнинг туйиб овқатланишлари, қозонга тушадиган махсулотлардаги 
витаминларни талаб даражада бўлиши ва белгиланган тарбияга риоя қилиши, соғлигини яхши 
бўлиши ўқишдаги муваффақиятларнинг гаровидир. 
Айниқса, ота-оналар ўзларининг меҳнат фаолиятлари, хулқ-атворлари орқали намуна 
бўлишлари лозим. Ўзаро оилавий жамоада яхши иборали сўзлашувни ташкил этиш ҳам мақсадга 
мувофиқдир. 
Одатда ота-оналар мактаб ўқув вазифаларини яхши бажарилишини таъминлаш учун 
қуйидагиларга риоя этсалар маъкул бўлади. 
- Ўқувчиларнинг машғулотлардан кечиқишларига ва дарсга кеч қолишларига йўл 
куймаслик; 

---

- боланинг машғулоти учун уйда унга қандай жой танлаб бериш, белгиланган соатларда 
ўқув иши билан банд бўлиш кўникмасини шакллантириш, уй вазифаларини шошилмай, аниқ 
бажариш имкониятини вужудга келтириш; 
- болаларнинг уй вазифаларига халоллик билан қарашга ўргатиш, болаларни гайрат ва 
чидамини ошириш; 
- ўқувчиларни виждонли ва ростгуй бўлишига ҳамда ўз билмаган нарсасини яшириш, 
алдаш, мустақил ишлашдан бўйин товлаш, бошқалардан уй вазифасини кучириб олиш каби ҳар 
қандай ўринишларга нафрат билан қарашга ўргатиш лозим ва ҳоказо. 
Оила, мактаб ва жамоатчилик ҳамкорлиги ҳозирги кунимизнинг долзарб масаласидир. 
Чунки, биринчидан, оила тарбиясида оила, мактаб ва жамоатчилик ҳамкорлигининг ўзи мураккаб 
жараён бўлиб, бунда муаллимлардан ташқари ишлаб чиқариш жамоалари вакиллари, ёшлар, 
касаба уюшмалари иштирок этадилар. 
Иккинчидан ота-оналар ва қариндош-уруғлар турли меҳнат жамоаларининг вакиллари 
бўлиб, ишлаб чиқариш ва ёру-дўстларининг маънавий ҳаётларида омилларни муҳокама
қиладилар, уларнинг ҳаётга, санъатга, оилавий мажбуриятларга бўлган муносабатлари ҳақида
гапирадилар. Шу сабабли ҳам мана шундай тоифа оилаларида тарбия топаётган болалар бошқа
ота-оналарнинг кўчада, жамоат жойларидаги ҳаёт фаолиятларига қараб ўз ота-оналарига баҳо 
берадилар. 
Учинчидан, ўзбек оилалари, уларнинг хат тарзи ижтимоий воқеалар натижасида сифат 
жиҳатидан ўзгаришлар қилиш учун янги самарали йўл ва методлар кидирилмокда. 
Ҳар бир ота-она фарзанди таълим олаётган мактаб жамоасининг аъзоси аниқланади. Ота-
оналар орасида турли касб эгалари ва жамоатчи кишилар кўп. Улар умумий мажбурий таълимни 
амалга оширишда ота-оналар ўртасида таълим тарбия таргиботини олиб боришда, мактабнинг 
иқтисодий базасини мустаҳкамлашда ёрдам берадилар.
Мактаб билан ота-оналарнинг ҳамкорлигини мустаҳкамлаш мақсадидиа ота-оналар 
кумитаси ташкил қилинади. Бу кумитага мактаб директори раҳбарлик қилади. Бундан ташқари 
ҳар бир синфда ҳам синф ота-оналари кумитаси тузилади. Уларнинг иш мазмуни ота-оналар 
кумитаси тўғрисидаги Низомда белгиланган. Ҳамма ота-оналар кумиталара ҳар бир ўқув 
йилининг бошида бутун ўқув йили учун тузилади. Синф ота-оналар кумитаси ота-оналар
йиилишида 3-5 кишидан иборат қилиб сайланади. Синф ота-оналар кумитасининг раиси мактаб 
ота-оналар кумитасига аъзо қилиб ҳисобга олинади. Шу сабабли мактаб ота-оналар умумий 
йиғилишда синф ота-оналар мажлиси тавсия этган кишилардан сайланади. Мактаб ота-оналар 
кумитаси аъзоларининг сони ҳар бир мактабнинг катта-кичиклиги, иш шароитига қараб ота-
оналар умумий йиғилиши қарори билан белгиланади, лекин унинг тузилишида ҳар бир синф ота-
оналар аъзоси бўлиши шарт. Мактаб ота-оналар кумитаси аъзоларига мактабни оталикка олган 
ташкилотнинг вакиллари ҳам киритилади. Кундалик ишларни бажариш ҳамда ота-оналар 
кумитаси ва назорат ишларига раҳбарлик қилиш учун мактаб ота-оналар кумитаси раиси ва унинг 
ўринбосари, котиби ва 5-7 аъзодан иборат хайъат сайланади. 
кумита аъзолари умумий мажбурий таълимни амалга оширишда, мактаб ёшидаги 
болаларни ҳисобга олишда, уларни мактабга тортишда, мактабни тамомлагунга кадар 
муваффақиятли ўқишини тамомлашда мактабда ёрдам берадилар. 
Иқтисодий аҳволи огир бўлган айрим болаларга умумий таълим жамгармаси ёки касаба 
уюшмаси трмонидан ёрдам уюштирадилар. Болаларнинг таълим-тарбиясига эътибор бермаётган
ота-оналар билан суҳбатлашадилар, зарурият бўлганда уларга ишлаб турган корхона ёки 
муассаса раҳбарияти орқали таъсир кўрсатадилар. 
кумита аъзолари ўзокдан катнаб ўқийдиган болаларни транспорт воситалари билан 
таъминлаш ёки улар учун мактаб кошида интернат очиб иссик овқат билан таъминлашга
ёрдам берадилар. 
Ота-оналар кумитаси мактабда "Ота-оналар" бурчаги ташкил қилиб, у ерга ўқувчиларнинг 
намунали кундалик иш режа ва тартибини, ота-оналар учун нашр этилган янги адабиётларни, 
ўқувчилар қоидасини, мактаб тарбиявий ишларининг истиқболли режасини осиб куяди.
Бўлардан ташқари мактаб ота-оналар билан суҳбатлар, мажлислар ва бошқа кўринишдаги 
ҳамкорликларни ташкил этади. 

---

Мактаб, оила ва жамоатчилик ҳамкорлигини йўлга қўишда синф раҳбарларининг 
тарбиявий фаолиятлари нишоятда муҳимдир. Масалан, синф раҳбарларининг ҳар бир оилага 
кириб бориши, шу оилага ва ота-оналарга ҳурмат сифатида баҳоланади. Синф раҳбарининг ота-
оналар билан биргаликда тарбиявий чора-тадбирларни белгилашлари, синф раҳбарининг 
ўқувчилар кўз олдида ота-оналари билан суҳбатлашишлари уларнинг тарбиясига таъсир 
кўрсатади. Хатто синф раҳбарининг уйига келишининг ўзи уларнинг қалбларини кувончга 
тулдиради. Фақат синф раҳбарлари эмас, балки фан ўқувчиларининг ҳам ота-оналар билан 
килаётган ҳамкорликлари ўқувчилар ҳаётида сезиларли из қолдиради, бу билан
хурсандчилигини оширади, янада куч-гайрат сарфлашга илхомлантиради. Синф раҳбарлари
билдирилган хабар, танқидий фикрларнинг вазминлик билан тинглашлари, мулойимлик билан 
эшитишлари ва имконият доирасида ижобий ҳис этишлари жуда муҳимдир. Бола тарбиясида
жамоатчиликнинг таъсири бекиёс эканлигини ҳаёт кўрсатиб турибди. кадимдан одамийликка, 
инсонийликка даъват этувчи жамият тарбияси мавжуд бўлганки биз улардан кўз юма олмаймиз. 
Уларнинг кўпчилиги ҳозир ҳам ўз қимматини йўқотмаган. Масалан, биз халқимизда кўпчилик 
иштироки билан утадиган туйларида иштирок этувчи қоидаларига риоя килш, болаларнинг турли 
ўйинларида болалар ижоди, чойхона суҳбатлари, учрашувлар, мавсумий байрамлар, лола сайллар, 
"бойчечак" айтиши, ковун сайиллари: "янги меҳмон" туғилишини нишонлаш, кизлар мажлиси, 
келинларни кайнона ва ка йнота олдидаги "юз очдилари", "келин саломлари", сумалак, эчки 
ўйини, улок ўйини, кураш каби маросимларни назарда тутаяпмизки, уларнинг ҳаммаси ҳам халх
педагогикасининг дурдоналари сифатида авлодларни ўзбек халқига хос бўлган "Ўзбекона", 
"Шарқона" тарбиялашда муҳим аҳамият касб этади. Халқимиз ўзининг анъанавий тарбия 
методларида катталарга биринчи бўлиб салом бериш, катталар суҳбатига аралашмаслик, уйга
меҳмонлардан сўнг кириш, лекин эшикни биринчи бўлиб очиб, ушлаб туриш, уларга ёрдам бериш 
каби одоб қоидаларига риоя этиши ҳар доим талаб қилинган ва ҳозир ҳам улар тарбия манбаи
сифатида ўз кийматини 
йўқотмаган. Ҳозирги кунимизга келиб жамоатчиликнинг тарбия борасидаги методлари, 
шакиллари мазмунан бойиб бормокда, жумладан, мактаб ўқувчиларини рағбатлантириш 
мақсадида стипендия бериш ёки турмуш тарбияси огир бўлган оилаларга моддий ва маънавий
ёрдам берувчи тадбиркор ташкилотларнинг ¸рдами кўчаймокда. Бу борада "Болалар 
жамгармаси", "Соғлом авлод учун" жамгармасининг фаолияти мактовга сазовордир. 
Демак, мактаб, оила ва жамоатчилик ҳамкорлиги болалар тарбиясида асосий хал қилувчи 
бўғин бўлиб, бунда ўқитувчи-тарбиячиларнинг ташкилотчиликлари муаммони ижобий хал этувчи 
омил ҳисобланади.