“pedagogs” international research journal issn

2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-24, Issue-3, December - 2022
 
81 
tayyorlangan buyumlar, shuningdek, ko‘rgazmalarda ishtirok etishga mo‘ljallangan 
hunarmandchilik buyumlari. 
MUHOKAMA. 
Zardo‘zlik san’ati bu uchalaga guruhga xos bo‘lgan xususiyatlarni o‘zida 
jamlaydi deyilsa, mubolag‘a bo‘lmaydi. Negaki, xalq hunarmandchiligini zardo‘zlik 
san’ati natijalari ro‘zg‘orda foydalanishga ham (kiyim-kechaklar, choynakpo‘shlar, 
qizlar uchun do‘ppilar, kelin-kuyovlarga mos va xos ro‘mol va ro‘molcalar 
ro‘zg‘orbop buyumlardir); moddiy jihatdan foyda olish uchun bozor rastalarini 
bezashga ham; turli tanlov yoki ko‘rgazmalarda ishitirok etadigan hunarmandlarning 
eng sara ishlari sifatida e’tirof etilishiga ham loyiqdir. Ushbu e’tirofga zardo’zlik 
san’ati o‘z-o‘zidan erishib qolmagan, albatta, uning ma’lum bir tarixi mavjuddir. Bu 
tarix haqida so‘z borar ekan avvalo, ko‘hna Samarqand alohida ta’kidlanishi joiz. 
Chunki XV asrda Samarqand nafaqat ilm-fan markazi sifatida, balki madaniy-ma’rifiy 
sohada ham dunyoda mashhur edi. Mirzo Ulug‘bek hukmronligi davrida bu yerga 
olimlar qatori o‘z davrining mashhur usta-hunarmandlari ham jam bo‘lgan. 
Temuriylar davrida Samarqand va Hirotda zardo‘zlik mahsulotlariga talab ancha 
yuqori bo‘lgan. Saroy ahli hamda badavlat kishilar zarbof kiyimlardan o‘z boyligi, 
kuch-qudrati hamda shon-shuhratini namoyish etish, oddiy xalqdan o‘zlarini ustun 
qo‘yish maqsadida foydalanishgan. Shuning uchun bu davrda zardo‘zlik ustaxonalari 
faqatgina podsho saroylarida joylashgan. Ustaxonalarda podsholikning eng sara 
zardo‘zlari faoliyat yuritgan. Ular podsho va uning yaqinlari tomonidan berilgan 
buyurtmalarga asosan kamzul, chakmon, poyabzal, belbog‘, salla, kuloh va jul 
tikishgan. Hech kim, hatto eng katta amaldorlar ham zardo‘zi kiyim-kechaklardan 
birortasini o‘zi buyurtirishga haqqi bo‘lmagan, ularni podsho sovg‘a qilgandagina 
kiyishlari mumkin bo‘lgan. 
Zardo‘zlik uslubidan foydalanilgan holda tikilgan do‘ppini eslatuvchi bosh 
kiyimlarning qadim o‘tmishda ham mavjud bo‘lganligini tasdiqlovchi dalillarni 
arxeologik yodgorliklar, devoriy yozuvlar, terrakota haykalchalar, XV-XVI asrlarga 
oid sharq miniatyuralarida ko‘rish mumkin. Panjikent tasviriy san’atida ham bir nechta 
xuddi shunday bosh kiyim tasvirlari saqlanib qolgan. Movarounnahrda XV-XVII 
asrlarda, Samarqandda XVI asrning birinchi yarmi miniatyuralarida ayollarning turli-
tuman bosh kiyimlari uchraydi. Bu bosh kiyimlar ham zardo‘zlik asosida tikilib, 
foydalanilgan bosh kiyimlardir. 
NATIJA. 
Mirzo Ulug‘bek hukmronligi davrida Samarqandda ilm-fan bilan bir qatorda 
shahardagi madaniy-ma’rifiy hayot ham yuksak cho‘qqiga ko‘tarilgan edi. Ko‘plab 
hunarmandchilik ustaxonalari tashkil etilgan, bozorlardagi hunarmandchilik rastalari 
qo‘li gul hunarmandlarning mahsulotlari, shuningdek, zardo‘zik san’atidan unumli 
foydalanish natijasida yaratilgan buyumlar bilan to‘la bo‘lgan. Bu manzarani hozirgi 

---