Permanganatometriya metodi

II.6. Yodometriya metodi. Natriy tiosulfat, yod eritmalarini tayyorlash va ular titrini aniqlash

Tekshirilayotgan modda miqdori to’g’risida yutilgan yoki ajralib chiqqan yodning miqdoriga qarab xulosa chiqariladigan titrimetrik analizning metodi yodometriya deb ataladi.

Yodometriyada oksidlovchi sifatida erkin yod ishlatiladi, u ba’zi bir qaytaruvchilar bilan reaksiyaga kirishish qobiliyatiga ega:

J₂ + 2 e  2J^-

J₂ / 2J^- juftining standart elektrod potensiali E₀=0,54B ga teng (pH=0 va 25⁰C da). Oksidlanish potensiali bu qiymatdan kichik bo’lgan moddalar J₂ ga nisbatan

qaytaruvchilar hisoblanib, yuqoridagi reaksiyani chapdan o’ngga yo’naltiradi, yodni “yutadi”. Bunday moddalarga oltingugurt (IV) oksidi, natriy tiosulfat Na₂S₂O₃, qalay

(II) xlorid va boshqalar misol bo’la oladi. Oksidlash potensiali 0,54B dan yuqori

bo’lgan moddalar J^- ga nisbatan oksidlovchi bo’lib, reaksiyani erkin yod hosil bo’lish tomoniga yo’naltiradi.

2J^-- 2 e  J₂

Bunday moddalarga KMnO₄, K₂Cr₂O₇, marganets dioxsidi MnO₂, Cl₂, Br₂ va boshqalarni misol qilsa bo’ladi.

Yutilgan yoki ajralgan yod miqdorini o’lchash orqali oksidlovchilar yoki qaytaruvchilar miqdorini hisoblash mumkin.

Yodometrik metodda aniqlashlar to’g’ri va teskari titrlash bilan amalgam oshiriladi. Ajralib chiqqan erkin yod miqdorini Na₂S₂O₃ ning ishchi eritmasi bilan titrlab aniqlanadi:

J₂ + 2S₂O₃^2- = 2J^- + S₄O₆^2-

Na₂S₂O₃ erkin yodni yutib, reaksiyaning muvozanatini o’ng tomonga siljitadi. Reaksiyaning chapdan o’ngga borishi uchun ortiqcha erkin yod kerak. Odatda, teskari titrlash o’tkaziladi. Aniqlanadigan qaytaruvchiga bir varakayiga titrlangan yod eritmasidan ortiqcha miqdorda qo’shiladi. Qo’shlgan yodning bir qismi qaytaruvchi bilan reaksiyaga kirishadi, ortib qolgan qismi Na₂S₂O₃ eritmasi bilan titrlab topiladi.

Yodometriyada juda sezgir indikator tariqasida kraxmal eritmasi ishlatiladi. Kraxmal yod bilan beqaror to’q ko’k rangli birikma beradi. Ko’k rang kraxmal zarrachalarini yod bilan adsorbsion birikma – yodokraxmal hosil bo’lish hisobiga kelib chiqadi. Harorat ko’tarilishi bilan yodning kraxmal bilan birikmasi parchalanadi va eritma rangsizlanadi. Shu sababli moddalarni yodometrik aniqlash xona haroratida olib boriladi. Yod eritmasini tiosulfat bilan titrlashda kraxmalni titrlash oxriga yetib kelganda qo’shish lozim, aks holda ajralib chiqqan yodning ko’p miqdori kraxmal tomonidan adsorbilanib yodning tiosulfat bilan o’zaro ta’sir reaksiyasi sekinlashadi.