Perseptiv obrazlarni kontur va sturkturaning ahamiyati Idrok va uning nazariyalari. Idrokning konstantligi

---

Perseptiv obrazlarni kontur va sturkturaning ahamiyati 
 
1. Idrok va uning nazariyalari.  
2. Idrokning konstantligi. 
3. Idrok turlari.
4. Idrokning yangi qirralari. 
5. Illyuziya va gallyusinasiya. 
6. Gestalt psixologiyasining asoslari. 
 
Idrok va uning nazariyalari.  
Idrok sezgilarga nisbatan murakkab va mazmundor psixik jarayon bo‘lib 
hisoblanganligi sababli barcha ruhiy holatlar, hodisalar, xususiyatlar, xossalar va 
inson ongining yaxlit mazmuni, egallangan bilimlar, tajribalar, kunikmalar bir 
davrning o‘zida namoyon bo‘ladi, aks ettirishda ishtirok qiladi. 
Idrok tushunchasi lotin tilida “perceptio” qabul qilish, idrok deb 
nomlanadi, uning yuqori bosqichi esa «appersensiya» (lotincha perception – 
idrok, qabul qilish) deyiladi. Appersepsiya – idrok jarayonini shaxsning oldingi 
bilimlari, shaxsiy va ijtimoiy tajribalari, qiziqishlari, motivasiyasi, ehtiyojlari va 
odatlari, umuman, ruhiy hayotning barcha mazmuni bilan belgilanishidir. 
Appersepsiya hodisasi tufayli odamlar o‘zaro idrokining mazmuni bilan bir-
birlaridan muayyan darajada tafovutlanadilar, yaʼni ular aynan bir xil narsani 
o‘zining bilim saviyasi, maslagi, pozisiyasi, dunyoqarashi va ijtimoiy kelib 
chiqishiga asoslangan holda turlicha idrok qiladilar hamda aks ettiradilar. 
Masalan, “ildiz” tushunchasini biologlar o‘simliklarning moddiy asosi sifatida, 
matematiklar sonlarning ildiz ostidagi ko‘rinishida, ijtimoiy nuqtai nazardan 
qarindosh-urug‘chilik shaklida ko‘z ungiga keltiradi. Psixologiya fanida idrok 
muayyan shakllarga ajratilib tadqiq qilinadi, vaqt, harakat, fazo yordami bilan 
atrof-muhitning, biosferaning, ijtimoiy turmushning mohiyati yuzasidan 
axborotlar maʼlumotlar, xususiyatlar aks ettiradi. Borliqdagi narsa va 
hodisalarning yashash shakli, uzluksiz ravishda harakatda bo‘lishi , muayyan 
obʼektiv vaqt birligidagi hukm surilishi inson ongida bevosita inʼikos kilinadi. 
Odatda, inson tomonidan vaqtni idrok qilish, asosan, ruhiy hodisalar, holatlar, 
vaziyatlar, xususiyatlarning o‘zaro urin almashinuvi tufayli namoyon bo‘ladi va 
o‘ziga xos tugilishi bilan mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib 
turadi. Vaqtni idrok qilish inson tomonidan aks ettirilayotgan vaqt birligining 
obʼektiv (haqqoniy, holis) mazmuniga, shaxsning unga nisbatan munosabatiga 
bog‘lik bo‘lib, xuddi shu mezon orqali uning maxsuldorligi o‘lchanadi. Masalan, 
shaxsning ehtiyoji, motivasiyasi, qiziqishlari va intilishga mos, muttanosib vaqt 
birligini, idrok birligini idrok qilgan taqdirdagina vaqt obʼektiv jihatdan 
(kechinmalar, 
xis-tuyg‘ularga 
nisbatan 
shaxsning 
ijobiy, 
haqqoniy 
munosabatlarida) tez o‘tganday idrok qilinadi, odatda, yoqtirmaslik, idrok 
maydoniga (qamrovga ) nomutanosiblik esa shaxsda zerikish, vaqt “ sekin” 
utinsh tuyg‘usini uyg‘otadi.