Perspektiva. Reja: 1

Perspektiva.
Reja:
1. Perspektiva turlari.
2. Perspektiva apparati va uning elementlari.
3. Nuqta, to’g’ri chiziq, teks shakllar va geometrik jismlar perspektivasi.
4. Perspektiva yasash usullari.
5. Perspektiva yasashning arxitektor usullari.

Perspektiva (lot. perspicio — aniq koʻraman) — 1) mavjud borliqni inson idrok etganidek biror tekis yuza (qogʻoz, taxta, devor va boshqalar) da fazoviy holati va ularning boʻlaklarini kuzatish nuqtasidan uzokdashuvini tasvirlash tizimi. Realistik tasviriy sanʼatning asosini tashkil qiladi. Real jism (buyum)larning makondagi turli holat va koʻrinishining tuzilishi, hajmining oʻziga xos belgilarini toʻgʻri tasvirini yaratish imkonini chiziqli P. bersa, xavo (rang) P. jism (buyum)larning kuzatish nuqtasidan uzoklashib borishi natijasida rangi va chegaralarining oʻzgarishini toʻgʻri va ishonarli tasvirini ishlashga xizmat qiladi. Rassomlik sanʼatida kuzatish P.si ishlatiladi. Voqelikni asboblarsiz ko`z qanday ko`rsa, shunday qilib qoʻlda chizishga asoslanadi. Yana "teskari P." iborasi boʻlib, unda real borliqni notoʻgʻri tasvirlash, yaʼni uzokdagi buyumlarni katta qilib ishlash (P. qonunlariga eʼtibor bermay ishlash) maʼnosini anglatadi. Buni ikona sanʼatida koʻrish mumkin. Yuno-niston (Evklid risolasi, miloddan avvalgi 3-asr) va Qad. Rim (miloddan avvalgi 1-asr meʼmor va na-zariyotchilari) da P.ga oid qimmatli fiqolar bayon qilingan. Uygʻonish davridagina P. ilmiy asosda oʻrganila boshlandi. Paolo Uchchello, Leonardo da Vinchi, A. Dyurerlar P. rivojiga kata hissa qoʻshdilar; 2) odamning narsalarni koʻrib idrok etishiga mos ra-vishda ularni tekislikda tasvirlash usuli. Meʼmorlikda, qurilishda loyihalarni chizishda, narsalarning aksonometriyasinn yaratishda, quriladigan bino, inshoot yoki yasaladigan buyumni tabiiy holda tasvirlashda foydalaniladi. P. biror bir nuqtada tutashadigan chiziqdar (nurlar) yorda-mida hosil qilinadi; 3) chiziqdi P. — fazoviy shakllarni tekislikda markaziy proyeksiya yordamida tasvirlash usuli. Bunda fazodagi R nuqta (rasmga q.) tekislikda OR toʻgʻri chiziqning tekislik bilan kesishish nuqtasi boʻlgan R’nuktaga proyeksiyalanadi (O nuqta — P. markazi); 4) havo P.si narsa (buyum) muayyan masofadan kuzatilganda rangi oʻzgarishi va kiyofasidagi anikdik bu-zilishini ifodalaydi; 5) kelajak uchun tuziladigan reja
To‘rtburchakli, uchburchakli, kvadrat, silindrik va boshqa shakllarni kuzatib ularni ko‘rinishi qandaydir nuqtaga qisqarishiga amin bo‘lasiz. Shunday narsalami real ko‘rinishini bajarish uchun qandaydir bir qonuniyatga muhtojlik seziladi. Bu qonuniyatni o‘zida jamlagan fan “Perspektiva” deyiladi. Perspektiva so‘zi frantsuzcha “LA PENSPECTIVE” so‘zidan olingan bo‘lib uzoqqa qarayman yoki oyna orqali aniq va ravon ko‘rayapman degan ma’noni anglatadi. Perspektiva tasviriy san'atni grammatikasi deb bejizga aytishmagan. Chunki har bir rassom asar yaratayotganda avvalo perspektiv qonunqoydalariga amal qilingan holda eskizini ishlab olishadi. Leonardo Da Vinchi o ‘zining mashhur risolasida bizga, yosh rassom birinchi bo‘lib masofani va nuqtai nazarni his qilishi, bizga yaqin obyektning hajmi katta, aniq va tiniq ko‘rinishi, aksincha masofa uzoqlashgan sari hajmi kichrayib, aniqlikni yo‘qota borishini, nur va soyalarni hiralashishini isbotlagan.1 Perspektiva bo‘limi chizma geometriya fanidagi markaziy proyeksiyalash mavzusiga asoslanganligi tufayli u tasviriy san'atni realistik oqimida ijod qiluvchilar uchun ilmiy baza bo‘lib, rassom narsalami ko‘z o‘ngida qanday ko‘rsa, shundayligicha tasvirlashda yordam beradi. Perspektiv tushunish amaliyot bilan bog‘Iiq barcha talabalar va mutaxassislar uchun majburiy hisoblanadi. Perspektiva fani rasm chizishda, interyer dizayni, arxitektura, sanoat dizayni, muhandislik dizayni, va tasviriy san'atda keng qo‘llaniladi. Dastlab qadimgi davlatlarda, dunyoga kelgan, bu fan bir necha (chizma geometriya, chizmachilik, matematika, fizika, arxitektura kabi) fanlar bilan bog‘liq. Bu fan boshqa fanlardan farqi shundaki, inson, ya’ni kuzatuvchi atrofni qanday ko‘rsa, shundayligicha tasvirlaydi.2 ' I lie theory and practice of perspective. 13 p. I lie theory and practice of perspective. 13 p. Mexanikada - mexanik perspektiv asos bo‘ladi. Barcha perspektiv nazariyalar turi nuqta bilan bog‘liq bo‘lgani uchun chizma samarali chiziladi. Perspektivada, ayniqsa, kuzatish perspektivada hajm va havo ham asosiy rol o ‘ynaydi. Shuning uchun, masofa uzoqlashgan sari, havo aralashmasi natijasida jismlar xiralashadi, yoki aksincha, masofa kuzatuvchiga yaqinlashgan sari hajm va ranglarni tiniqlashganini sezamiz. Bu, albatta, perspektivaning bosh qoidasi hisoblanadi. Perspektivada sinov va tajribalar va tamoyillar o ‘z qiymatiga ega, bunda predmet, albatta, amaliy mashg‘ulot sifatida o ‘rgani!adi. Undan tashqari, teatral perspektiva ham o ‘rganiladi. Bunda sahna asosiy obyekt, bu obyekt turlicha qarashlarni o‘z ichiga oladi. Unda dekarator yorug‘likni tushish nuqtasini, masofa va hajmni o‘rganganidan so‘ng ishni boshlaydi. Dekoratorning ikkinchi vazifasi obyektni o‘rgangan holda chizma chizishdan avval texnik eskiz tayyorlaydi. Shundan so‘ng, haqiqiy sahna dekoratsiyasi barpo etiladi. Perspektiva bir necha turlarga boiinadi. Analitik perspektiva, chiziqli perspektiva, aero, qubbali, panoramali, arxitekturali, diogrammali, kinoperspektiva, tekislik, parallel, stereoskopiyali, teatral, relyefli perspektivalardir. Yuqoridagi ma’lumotlarni tushunib va puxta o ‘zlashtirish, so‘ng, ulami "realistik" qo‘lga kiritish maqsad qilib olinadi. Misol uchun, ko‘cha bo‘ylab uzoq masofada turgan odam, binolar, umuman olganda uzoqdagi narsalar kuzatuvchiga ko‘ra masofa uzoqlashganda hajmi kichrayadi, aksincha, masofa kuzatuvchiga yaqinlashgan sari hamjning kattalashganini ko‘ramiz. Bu qoidalar chizmalar va rasmlar orqali o ‘rganiladi. Masalan 1-rasmdagi odamlami kuzatsangiz, qoMimizga nisbatan yaqin masofada turgan odam to‘liq va tiniqroq ko‘rinadi. Orqadagi odamlar esa uzoqlashgan sari bir chiziq bo‘ylab qisqarib borgan sari yo‘q bo‘lib ketadi. Bizning ko‘zlarimiz doimiy ravishda chuqurlikni va ranglarni ko‘rish, o ‘zgartirish markazida, taxminan yorugMik harakatining o‘zgarish intensivligiga ko‘ra ulaming harakati bilan narsalarni kuzating. Q o‘lga kiritilgan tekislik, statistik va cheklangan hajmlari bor. Istiqbolli chizmachilik tekis chizilgan yuzasi doirasida, chuqur va uchinchi darajada, makon hissiga erishish bilan bog‘liq. Perspektivada kengayish va torayish qoidalari mavjud.