Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

5

---

1-jadval
Plastmassadan buyumlar olishda bajariladigan ish tartibi
T /r
Bajariladigan ishlar tartibi
Kim 
bajaradi *
1
Buyumni ekspluatatsiya qilish shartlarini analiz qilish 
Plastmassa buyumni ekspluatatsiya qilish uchun 
qo‘yiladigan talablarni aniqlash
1
2
Plastmassaning eksplutatsiya talablaridan kelib 
chiqqan holda turini aniqlash
1, 2
3
Plastmassadan buyum tayyorlash uchun uni qayta 
ishlash usulini tanlash
3
4
Qayta ishlash uskunasining tipi va o‘lchamini 
aniqlash
3
5
Plastmassaning baza markasi (rusumi)ni tanlash
1, 2
6
Texnologik moslamani konstruksiyalash
1, 4
7
A n iq b ir plastmassa turidan buyum tayyorlash 
texnologiyasini ishlab chiqish
3
8
Buyumning aniq ekspluatatsiya sharoitida ishlash 
xususiyatini aniqlash
1, 5
9
Plastmassadan olingan buyumning texnik-iqtisodiy 
samaradorligini aniqlash
1, 5
10
Texnologik moslamani tayyorlash vasozlash
4, 3, 2
11 Buyumning tajriba partiyasini ishlab chiqish, uni 
stendlarda tekshirib ko'rish va plastmassa to ‘g‘ri 
tanlanganligi to ‘g‘risida xulosa chiqarish
1, 2, 3, 4, 5
* 1 — buyum ni konstruksiyalash bo ‘yicha mutaxassis;
2 — plastmassani q o ilash bo'yicha mutaxassis;
3 — plastmassani qayta ishlash bo'yicha mutaxassis;
4 — m oslam ani konstruksiyalash bo‘yicha mutaxassis;
5 — iqtisodchi mutaxassis.
6

---

1-BOB. PLASTMASSALARDAN BUYUMLAR 
ISHLAB CHIQARISH
1.1. Buyumlar ishlab chiqarish usullarining sinflarga bo‘linishi
Hozirgi paytda plastmassa buyumlar turli usullar bilan ishlab 
chiqariladi. Bu usullarni tanlash polim er turiga, uning dastlabki 
holatiga, shuningdek, buyumning shakli va o'lcham lariga bog‘liq.
U sullarning k o ‘pligi (30 dan ortiq), ularni sinflarga b o ‘lish 
zarurligini taqozo etadi.
Bunda M ak-K elvi tom onidan taklif qilingan, turli usullarni bir 
xil guruhlarga birlashtirish yo‘li to ‘g‘riroq hisoblanadi. Bunda birinchi 
guruhga faqat fizik jarayonlarga asoslangan usullar, ikkinchi guruhga 
feqat kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullar, uchinchi guruhga esa 
fizik-kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullar kiritilgan.
Polim er m oddalam ing dastlabki holati, ulam ing tarkibi, shu­
ningdek, turli fizik-kimyoviy jarayonlarga asoslangan usullarning 
sinflarga bo‘linishida keltirilgan.
B irinchi (I) guruhga bir xil fizik o ‘zgarishga asoslangan — 
ekstruziyalash, kalandrlash, bosim ostida quyish va boshqa jarayon- 
lar kiritilgan (2- jadval). Bunda buyumlarning shakl olishi qovush- 
q o q -o q u v ch an h o la td a b o 'lg a n po lim ern in g deform atsiyalanib 
sovitilishi hisobiga am alga oshadi. Bu ja ra y o n la r qovushqoq- 
egiluvchan (вязкоупругий), N yuton suyuqliklari bo'lm agan suyuq- 
liklarning oqish qonuniyatlari, polim erlarning kristallanishi yoki 
shishalanishi bMan tushuntiriladi. Bunda dastlabki xomashyo sifatida 
te rm o p lastik p o lim erlar asosidagi g ran u lalan g an kom pozitsiya 
ishlatiladi, biroq ekstruziyalash va kalandrlash usullari uchun quruq 
aralashtirilgan kukunsim on kom pozitsiya yoki valslangan suyuq- 
lanm adan foydalanish mumkin.
Q ayta ishlashning ikkinchi (II) guruhi um um iy diffuziyon- 
adgeziv jarayonlam i (rotatsion shakllash, changlash va boshqalar) 
o ‘z ichiga oladi. Ayni paytda buyum lar kukunsim on massalar va 
flastm assalam i harorat ta ’sirida suyultirish va qotirish yo‘li bilan 
tayyorlanadi.
M ustaqil guruhlarga (III) eritm alardan buyum lar olish (plyon- 
k alar quyish, to lalar shakllash, shpredinellash kabi) texnologik 
jarayonlari birlashtirilgan.