Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

6.4. Texnologik jarayon rejimi
Quvur olish texnologik jarayonini tanlashdan oldin quvuming 
tashqi diametri, ichki diametri, qalinligi; profillar uchun quvurning 
eni, balandligi; kabellar uch u n tashqi diam etri yoki izolatsiya 
qatlamining qalinligini bilish kerak.
Ekstruziyalash usuli bilan quvur olish texnologik param etrlari 
plyonka olishdagi param etrlardan deyarli farq qilmaydi. Quvur olish 
uchun ishlatiladigan material, masalan, polietilen yuqori m oleku- 
lar massaga (PTR kam) ega bo‘lishi kerak. Bu quvurni ekspluatatsiya 
qilish (yuqori bosimga chidamliligi) sharoitiga bog‘liq.
Silindr zonalari bo‘yicha polietilendan quvur olishda P E —PZ
(P E -Y u Z ) u ch u n harorat (°C): 115(140); 120(160); 130(170); 
140(190) bo‘ladi. Bu ekstruder kallagining 3- zonasida harorat (°C) 
140 (210); 140 (220); 150 (220) bo ‘ladi. Kalibrlovchi havoning 
ortiqcha bosimi (M Pa): 0,08—0,1 (0,1—0,12) bo‘ladi.
Suyuqlanmaning kallakdagi bosimi 30 M Pa gacha boradi. Suyuq- 
lanm aning kengayishini hisobga olgan holda quvuming ko‘ndalang 
kesim yuzasi (6) shakl hosil qiladigan kallak tirqishidan 10—15% ga 
katta bo‘lishi kerak.
Kalibrlangandan keyin quvur diametri uchlikning diametriga 
teng bo ‘lgan holda 10—25% ga ortadi; quvur devori qalinligi esa 
kamayadi, ya’ni Duchlik > Z)mundshtuk.
Rossiya GOSTi bo'yicha 4 xil quvur ishlab chiqariladi (7-jadval). 
U lar bir-biridan suv bosimiga bardosh berish xususiyati bilan farq 
qiladi:
4 4

---

7-jadval
Quvur turlari
Suv bosim i (20°C), M P a
L (yengil)
0,25
SL (o‘rtacha yengil)
0,40
ST (o‘rtacha og‘ir)
0,60
T (og‘ir)
i.o
Yuqorida keltirilgan texnologik sxema bo'yicha Dtashq = 400 mm
gacha, qalinligi 30 m m gacha bo'lgan quvurlar ishlab chiqiladi. K atta 
diametrli quvurlar olish uchun katta diametrga ega bo'lgan shnekli 
'ekstruderlar qo‘llaniladi.
Quvur va shlanglar ishlab chiqarish uchun halqasim on to ‘g‘ri 
oqimli kallaklardan foydalaniladi. U ning tuzilishi 10-rasmda kel­
tirilgan.
10-rasm. Halqasimon to ‘g‘ri oqimli kallak sxemasi:
1— siqilgan ha.voni kiritish shtutseri; 2—коrpus; 3— rostlanadigan vintlar; 4— 
mustahkamlovchi moslama; 5— siljuvchi tiqinni ushlab turish uchun tross 
(kalibrlash moslamasida); 6—quvur zagotovkasi; 7—quvur ichiga siqilgan 
havo yuborish uchun kanal; 8— matritsa; 9 -  dornni ushlab turuvchi 
moslama; 70-dorn.
45

---

Kabellar, elektr tokini o ‘tkazuvchi simlarni izolatsiya qilishda 
e k s t r u d e r l a r n i
shakllovchi kallagi boshqacha konstruksiyaga ega, 
ya’n i vkladishli bo‘ladi.
M u r a k k a b
profilga ega bo‘lgan buyirnilarni olishda suyuqlanmaga 
katta 
q a r s h ilik
ko‘rsata oladigan kallaklar qo'llaniladi.
Polivinibdorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnek- 
И ekstruder yordam ida qattiq quvurlar olinadi. Bu quvurlar vinipiast 
quvurlar deb ham aytiiadi. Polietilenga nisbatan PVX kompozitsiya- 
sidan olinadigan quvuriarda ekstruziya harorati boshqacha bo‘lishi 
bilan h am farq qiladi. Shuni ham eslatib o ‘tish kerakki, vinipiast 
q u v u r la r n in g
issiqlik o ‘tkazuvchanligi p o ‘lat quvurlarnikiga qaraganda 
400 m arta kam. Shuning uchun ham bunday quvurlarning tashqi 
devorlarida suv tomchilari hosil bo‘lmaydi.
Agar polietilendan olinadigan quvurlami ekstruderdan chiqa- 
yotgan qovushqoq-oquvchan holatda 200°C dan ortiq ushlab turish 
m um kin b o ‘lsa, PVX dan olinadigan quvurlar uchun 170—180°C 
dan ortm asligi kerak, chunki PVX ning term ik tu rg ‘unligi poli- 
etilenga nisbatan ancha past.
Polietilen va poliprolipendan quvurlar olishda (ayniqsa, tashqi 
vodoprovod tarm oqlari u ch u n ishlatiladigan quvurlar) tarkibiga 
( g r a n u la g a )
2—2,5% m iqdorida yorug‘lik stabilizatorlari — qurum
q o ‘s h ila d i.