Platon falsafasi haqida qisqacha

Platon falsafasi haqida qisqacha.

Platon (-427 - -347, Afina) - eng buyuk yunon faylasufi. Platon odatda quyidagi qoidalar bilan bog'liq holda esga olinadi:

1. G‘oya. Har bir narsa uning g'oyasi (eydos yoki shakl) bilan belgilanadi. G'oyalar (eydos yoki shakl) ma'lum bir mavzu haqidagi fikrlarimiz emas (so'z keyinchalik bunday ma'noga ega bo'lgan). G'oyalar - bu narsalarning mohiyati bo'lib, uni nima qiladi. G'oyalar g'oyalar dunyosini (ideal dunyo) tashkil qiladi. Bu dunyo so'zning zamonaviy ma'nosida ideal va mutlaqo statik, o'zgarishi mumkin emas. Boshqa tomondan, shaklsiz bo'shliq, materiya, betartiblik mavjud bo'lib, u uzluksiz harakatda, hech qanday shaklga ega emas. Shaklsiz materiya bilan g'oyalar (eydos va shakllar) uyg'unligi butun xilma-xilligi bilan bizning dunyo kosmosimizni - tartibni yaratadi. Taxminan aytganda: mushuk mushukdir, chunki mushuk haqidagi g'oya (eydos, shakl) materiyada amalga oshiriladi. Shakllar (g'oyalar) dunyosini materiya bilan Demiurj (so'zma-so'z: me'mor), Yaratuvchi xudo bog'lagan, u ideal (Platonik ma'noda) dunyo modeliga ko'ra bizning dunyomizni yaratgan.

2. Ruh. Bilish harakati narsalarning g'oyasini (Platonik ma'noda) bilishdan iborat. Demak, inson qalbi g‘oyalar olami bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Ruh abadiydir va bizning dunyomizga g'oyalar olamidan tushadi. Shuning uchun u erda sodir bo'lgan hamma narsani "o'z ichiga oladi". Demak, bilim ruhning g‘oyalar olamida ko‘rgan narsalari haqidagi xotiralaridir. Boshqa tomondan, ruh g'oyalar olami bilan bog'liq ekan, uning tanada qolishi xulosa, jazo va cheklov sifatida qaralishi kerak. Shuning uchun insonning barcha nosog'lom intilishlari tanaga tegishli bo'lishi kerak. O'lim - bu ruhning ozodligi. Shu bilan birga, Platon metempsixoz nazariyasiga, ya'ni ruhlarning ko'chishi nazariyasiga amal qiladi. Gap shundaki, ruhlar soni cheklangan. Ular bizning o'zgaruvchan dunyomizga tushadilar, o'limdan keyin yana boshqa tanada bizning dunyomizga tushish uchun g'oyalar dunyosiga qaytadilar.

3. Davlat. Davlat fuqarolarning manfaati uchun emas, balki ularning kamolotga erishishi uchun zarurdir. Shunday ekan, ideal davlatda fuqarolar davlat bilan birlashishi, davlat esa ishlar o‘z yo‘liga o‘tishiga yo‘l qo‘ymasligi, nima to‘g‘ri va nima noto‘g‘ri ekanligini aniq belgilashi kerak. Masalan, yangi fuqarolar muhim masala, shuning uchun davlat kim kimdan bolalar tug'ishini aniqlashi, ideal tanali odamlarni tug'ilishini o'z maqsadi sifatida ko'rishi kerak. Barcha fuqarolar faylasuf bo'lish uchun bolalikdan o'qishlari kerak. Trening jarayonida turli darajadagi hukmdorlar tanlanadi
Evdemonizm (yun. yeis!a1top1a — baxtsaodat, rohatfarogʻat) — baxtsaodatga intilishni inson axloqiy faoliyatining mezoni hamda asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb hisoblovchi axloqiy taʼlimot. E. gedonizm bilan uzviy bogʻliq boʻlsada, undan maʼlum darajada farq qiladi. U yunon etikasining asosiy prinsiplaridan biri hisoblangan. E. Sokratning shaxsning ichki erkinligi, tashqi dunyoga qaram emasligi toʻgʻrisidagi gʻoyasi bilan uzviy bogʻliq. E. baxtsaodatni jismoniy va bir lahzali huzur, lazzat bilan tenglashtirmaydi, balki uni keng maʼnoda, yaʼni jismoniy va maʼnaviy qadriyatlarning majmui tarzida tushunadi. E. taʼlimotiga koʻra, oʻz shaxsida mazkur qadriyatlarni mujassamlashtira olgan kishigina chinakam baxtsaodat sohibidir, shunday baxtgina insonga haqiqiy lazzat, farogʻat baxsh etadi. Demokrit, Epikur, Forobiy, Ibn Sino, L.Feyerbax E.ning namoyandalaridir.
“Qadriyatlar ierarxiyasi” haqida tushuncha. Qadriyatlar iyerarxiyasi-bu
hayotning axloqiy va mafkuraviy tartibi o'rnatilgan yuqori va quyi qadriyatlar
doirasidir. Masalan, inson oilani ko'proq, pulni yoki bo'sh vaqtni kamroq qadrlashi
mumkin.Qadriyatlar iyerarxiyasining ahamiyati shundan iboratki, hayotda
ustuvorliklarga ega bo'lish va baxt va farovonlikka yordam beradigan deb
hisoblangan narsalarga, ham o'zingiz uchun, ham yaqinlaringiz uchun ahamiyat

berish kerak. Ushbu qadriyatlarning tartibi juda munozarali va aniqlash qiyin,

chunki xulosa chiqarish uchun jarayon sub'ektivdir, chunki u shaxsiy, guruhiy,
ta'limiy, madaniy va ijtimoiy istiqbollarga bog'liq bo'ladi. Ma'naviy, intellektual,
badiiy, axloqiy qadriyatlar va boshqalar ishtirok etadigan boshqalarga nisbatan
ahamiyatini namoyish etish uchun juda ko'p qadriyatlarni ierarxikada buyurish
mumkin.