Portlatish ishlarining qisqacha rivojlanish tarixi va oldiga qo’ygan vazifalari

1627 yildan boshlab G’arbiy evropada joylashgan Slovakiya, 1632 yilda esa Shvestiyaning kumush konlarida porox portlatish ishlarida qo’llanilgan. XVII asrning oxiriga kelib Evropaning ko’p davlatlaridagi konlarda porox portlatish ishlarida keng qo’llanilgan. XIX asrgacha porox evropa mamlakatlarida asosiy portlovchi modda sifatida kon ishlarida qo’llanilgan.

1770-1780 yillar orasida franstuz olimlari A.Lavuaze va K.Bertolle xloridli kaliy ishlab chiqarishni yo’lga qo’yib, uning asosida portlovchi moddaning asosiy qismi bo’lgan xloridli kaliyni ishlab chiqdilar. 1771 yilda P.Vulf tomonidan yuqori brizantli portlovchi modda- trinitrofenol sintez qilindi. 1847 yilda esa italiyalik olim A.Sobrero tomonidan yuqori brizantli –nitroglisterin portlovchi moddasi sintez qilinib, portlatish ishlarida poroxni almashtirgan.

1854 yilda rus akademigi N. Zinin va rus armiyasi ofisteri V. Petrushevskiy nitroglisterin moddasining xossasini o’rganib uni mina va granata ishlab chiqarishda keng tadbiq qilganlar. 1864 yilda A.Nobel nitroglisterin ishlab chiqarishga patent olib Shvestiya va Germaniyada bir necha zavodlar qurgan.

1854 yilda rus akademigi N. Zinin va rus armiyasi ofisteri V. Petrushevskiy nitroglisterin moddasining xossasini o’rganib uni mina va granata ishlab chiqarishda keng tadbiq qilganlar. 1864 yilda A.Nobel nitroglisterin ishlab chiqarishga patent olib Shvestiya va Germaniyada bir necha zavodlar qurgan.

Detonastiya qonuniyatlarini o’rganish brizantli portlovchi moddalarni ishlab chiqarish uchun keng yo’l ochdi. 1865 yilda rus armiya kapitani D. Anrievskiy tomonidan birinchi kapsyul-detonator kashf qilindi. 2 yildan keyin esa A.Nobel yaratilgan kapsyul-detonatorni qayta ishlab, uni ishlab chiqarish uchun patent oldi va bir necha zavodlar qurdi.

Detonastiya qonuniyatlari ochilishi yuqori brizantli portlovchi moddalarni ishlab chiqish bilan bog’landi. 1863 yilda I. Vilbrandt tomonidan trotil, 1887 yilda K. Martens- tetril, 1890 yil T.Kurstius-azid svinest, 1894 yil Tollen va Vigan tomonidan TEN, 1897 yil Lenst tomonidan esa geksogen moddalari sintez qilindi. Sintez qilingangan portlovchi moddalar bugungi kunda ham elektrodetonator, kapsyul-detonator va detonastiya shnuri ishlab chiqarish sohalarida keng qo’llanilmoqda.