MUSTAQIL ISH
MAVZU:
INFORMATIKANI O’QITISH
VA O’RGANISH METODLARI
TOSHKENT-2023
Reja: Informatikaning obyekti va predmeti masalasi. Texnik ta’minot sohasida informatikaning o’rni Informatikani o’qitish metodlari Informatikani o’rganish metodlari Oʻtgan asrning ikkinchi yarmida Informatikaning yuzaga kelishi va fan sifatida shaklandi. Informatikaning qiziqish doirasi – bu axborotning tuzilishi va umumiy xususiyatlari, shuningdek, inson faoliyatining turli sohalarida ma'lumotlarni qidirish, to'plash, saqlash, o'zgartirish, uzatish va ulardan foydalanish jarayonlari bilan bog'liq masalalar. Elektron kompyuterlar va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari informatikaning asosiy o‘zagi va moddiy bazasi hisoblanadi.
"Informatika" atamasi rus adabiyotida nisbatan yaqinda qo'llanilmoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyin kibernetika turli xarakterdagi – sun'iy, biologik, ijtimoiy tizimlarda boshqaruv va aloqa haqidagi umumiy fan sifatida jadal rivojlandi.
Kibernetikaning yuzaga kelishi odatda 1948 yilda amerikalik matematik Norbert Viner tomonidan "Kibernetika" yoki "Hayvon va mashinada boshqarish va aloqa" kitobining nashr etilishi bilan bog'liq. Ushbu ishda boshqaruvning umumiy nazariyasini yaratish yo'llari ko'rsatildi va turli tizimlar uchun boshqaruv va aloqa muammolarini yagona nuqtai nazardan ko'rib chiqish usullarining asoslari yaratildi. Elektron hisoblash mashinalarining rivojlanishi bilan bir vaqtda rivojlanib, vaqt o'tishi bilan kibernetika ma'lumotni o'zgartirishning umumiy faniga aylandi. Kibernetikada axborot deganda ma'lum bir tizim boshqalardan qabul qiladigan har qanday signallar, ta'sirlar yoki ma'lumotlar to'plami tushuniladi.
60-70-yillar oxirida. XX asrda frantsuzlar "informatigue" (informatika) atamasini kiritdilar, ikkita frantsuzcha so'zlardan hosil bo'lgan - "informatione" (axborot) va "avtomatigue" (avtomatlashtirish). Yangi atama keyinchalik Rossiya va MDH mamlakatlarida va G'arbiy Evropada tarqaldi. Buyuk Sovet Entsiklopediyasida berilgan ta'rifga ko'ra, informatika ilmiy ma'lumotlarning tuzilishi va umumiy xususiyatlarini, shuningdek uni yaratish, o'zgartirish, uzatish va inson hayotining turli sohalarida foydalanish qonuniyatlarini o'rganadigan "fan" sifatida qaraldi.
Bu yo'nalish bilan parallel ravishda A.P.Yershov bu atama rus tiliga “...axborotni uzatish va qayta ishlash jarayonlarini o‘rganuvchi fundamental tabiatshunoslik fanining nomi sifatida kiritilayotganini ta’kidladi. Ushbu talqin bilan informatika falsafiy va umumiy ilmiy kategoriyalar bilan bevosita bog'liq bo'lib chiqadi va uning "an'anaviy" akademik fanlar doirasidagi o'rni aniq bo'ladi”.
Dunyoning o'rganilayotgan qismi uchun axborot modeli qurilganda Informatika mustaqil fan sifatida namoyon bo'ladi. Axborot modellarini qurishning umumiy uslubiy tamoyillari informatikaning predmeti bo'lsa-da, axborot modelini qurish va uni asoslash xususiy fanning vazifasidir. Axborot modeli va matematik model tushunchalari bir-biriga yaqin, chunki ikkalasi ham belgilar tizimidir. Axborot modeli – bu informatika xususiy fanlar bilan birlashmasdan va shu bilan birga ularni o'zlashtirmasdan aloqaga kirishadigan interfeysdir. Shu bilan birga, informatika mustaqil fan sohasi sifatida shakllana boshlagan paytdan boshlab rus olimlari o‘rtasida informatika nima degan savolga javob berishda to‘liq yakdillik bo‘lmagan.
V.S.Mixalevich, Yu.M.Kanyigin va V.I.Gritsenko "Informatikaning shakllanishi" to'plamida ta'kidlaganidek: "Informatika – bu kompyuterga asoslangan (kompyuterga asoslangan) axborotni qayta ishlash tizimlarini ishlab chiqish, loyihalash, yaratish, baholash, ishlashi, ularni qo'llash va ijtimoiy amaliyotning turli sohalariga ta'sirining barcha jihatlarini o'rganadigan murakkab ilmiy va muhandislik fanidir".
Informatikaning obyekti va predmeti masalasiga to'xtalib o'tamiz.
Informatikaning obyekti – bu tadqiqotchining faoliyati yo'naltirilgan voqelik sohasi. Tadqiqot predmeti esa izlanish obyekt va subyekt o'rtasidagi vositachi bo'g'indir. "Fan predmeti" tushunchasi pozitsiyaning obyektiv va subyektiv tomonlarining dialektik birligini ifodalaydi, u "fan obyekti" tushunchasi bilan bir xil emas. Predmet va obyekt o'rtasidagi asosiy strukturaviy (tuzilmaviy) farq shundaki, predmet faqat asosiy eng muhim xususiyat va belgilarni o'z ichiga oladi.
Predmet sohasi – obyektlar maydoni (sohasi), ko'rib chiqish (mulohaza yuritish) olami, ma'lum bir kontekstda ko'rib chiqiladigan obyektlar to'plami (alohida fikrlash, ilmiy nazariya yoki umuman nazariyaning bir qismi sifatida tushuniladi).
V.S.Lednev fanning "obyekti" va "predmeti" tushunchalarini taqqoslashda fanlar tomonidan o'z obyektlarini aks ettirishning ikkita usuli tushunchasiga tayanadi: aspekt va obyekt.
Informatika predmeti uning keng qoʻllanish sohalari asosida, obyekti esa tabiat va jamiyatdagi har qanday axborot jarayonlariga xos boʻlgan umumiy qonuniyatlar asosida shakllanadi. Informatika aniq axborot jarayonlarining (texnologiyalarining) barcha turlariga xos bo'lgan umumiy narsalarni o'rganadi. Bu axborot jarayonlari va texnologiyalari informatikaning obyekti hisoblanadi.
Informatika fanining predmeti uning qo`llanilishining xilma-xilligi bilan belgilanadi. Inson faoliyatining turli shakllarida (ishlab chiqarish jarayonini boshqarish, dizayn tizimlari, moliyaviy operatsiyalar, ta'lim va boshqalar) ishlaydigan turli xil axborot texnologiyalari umumiy xususiyatlarga ega bo'lish bilan birga, bir vaqtning o'zida bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Shunday qilib, turli xil operatsiyalar va protseduralar to'plamiga, har xil turdagi kibernetik uskunalarga (ko'p hollarda kompyuter bilan bir qatorda maxsus asboblar va qurilmalar qo'llaniladi), turli xil axborot tashuvchilarga va boshqalarga asoslangan turli xil "predmetli" informatika shakllanadi.
Bugungi kunda informatikaning faol ta'sirini boshdan kechirayotgan inson faoliyati sohalaridan biri bu ta'lim tizimidir. Umumiy oʻrta ta’lim muammolariga xizmat qiluvchi informatika bo'limi maktab informatikasi deb ataladi. Bu atama rus adabiyotida birinchi bor A.P.Yershov tomonidan konseptual hujjatlarda foydalanilgan va bugungi kunda keng qoʻllaniladi.
Maktab informatikasi – bu informatikaning maktab ta’limi jarayonida kompyuterlardan foydalanishni dasturiy, texnik ta’minoti, o‘quv-uslubiy va tashkiliy ta’minlashni tadqiq qilish va ishlab chiqish bilan shug‘ullanuvchi bo‘limidir.
Maktab informatikasining dasturiy (yoki matematik) ta'minoti umumta'lim maktablarining axborot, boshqaruv va ta'lim tizimlarini qo'llab-quvvatlaydi, bunday tizimlarni loyihalash va texnik xizmat ko'rsatish uchun dasturiy vositalarni, hamda, maktab o'quvchilari, o'qituvchilari va ta'limning ma'muriy boshqaruv xodimlariga mo'ljallangan aloqa vositalarini o'z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
