Presentation title

“Xamsa”-oʻzbek badiiy taffakkurining choʻqqisi

Salohiddin Usmonaliyev

Sharipov Abdurauf

“Xamsa” haqida
“Xamsa” – beshlik- 5 ta mustaqil dostondan iborat bo`lgan yaxlit asar sanalib, har bir doston ma`lum bir mavzu voqealarni atroflicha va keng usulda masnaviy yo`lida yoritib beradi. Sharq adabiyotida bu an`anani buyuk Ozarbayjon shoir Nizomiy Ganjaviy boshlab bergan. 28 yil davomida yozilgan bu 5 doston “Panj ganj” nomi bilan shuhrat topadi. Oradan 100 yil o`tgach, asli Shahrizabzlik bo`lgan, mug’ul yag’mosi davrida Hindistonga borib qolgan Xusrav Dehlaviy Nizomiy ishini davom ettirdi. Xusrav Dehlaviydan keyin xamsachilik an`anasini ishqiy-axloqiy, tasavvufiy mavzularda dostonlar yaratgan Eron shoiri Xoju Kirmoniy davom ettirdi. Alisher Navoiyning “Muhokamat ul-lug’atayn” asarida aytilishicha, uning asari “Xamsai Xoju” deb nomlangan. XV asrga kelib ikki buyuk xamsanavis maydonga chiqdi. Bular Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiylar edi.

“Xamsa” haqida

“Xamsa” – beshlik- 5 ta mustaqil dostondan iborat bo`lgan yaxlit asar sanalib, har bir doston ma`lum bir mavzu voqealarni atroflicha va keng usulda masnaviy yo`lida yoritib beradi. Sharq adabiyotida bu an`anani buyuk Ozarbayjon shoir Nizomiy Ganjaviy boshlab bergan. 28 yil davomida yozilgan bu 5 doston “Panj ganj” nomi bilan shuhrat topadi. Oradan 100 yil o`tgach, asli Shahrizabzlik bo`lgan, mug’ul yag’mosi davrida Hindistonga borib qolgan Xusrav Dehlaviy Nizomiy ishini davom ettirdi. Xusrav Dehlaviydan keyin xamsachilik an`anasini ishqiy-axloqiy, tasavvufiy mavzularda dostonlar yaratgan Eron shoiri Xoju Kirmoniy davom ettirdi. Alisher Navoiyning “Muhokamat ul-lug’atayn” asarida aytilishicha, uning asari “Xamsai Xoju” deb nomlangan. XV asrga kelib ikki buyuk xamsanavis maydonga chiqdi. Bular Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiylar edi.

Alisher Navoiyning “Xamsa”si

Alisher Navoiy ijodining yuksak choʻqqisi „Xamsa“ asari (1483-1485)dir, shoir birinchilardan boʻlib, turkiy tilda toʻliq „Xamsa“ yaratdi va turkiy tilda shunday koʻlamdor asar yozish mumkinligini isbotlab berdi. Ushbu toʻplamni Nizomiy Ganjaviyning „Panj Ganj“ („Besh xazina“) asariga havas sifatida yozilganligini oʻquvchilarga anglatmoq maqsadida „Xamsa“ning kirish qismida: „Emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy panjasigʻa panja urmoq.“ deya taʼkid etadi.

„Xamsa“ tarkibiga „Hayrat ul-abror“, „Farhod va Shirin“, „Layli va Majnun“, „Sabʼai sayyor“, „Saddi Iskandariy“ kabi dostonlar kiradi.

1
6
5
4
3
2
An’anaga koʻra, har bir asar “Xamsa” deb atalmog’i uchun quyidagi xususiyatlarga ega bo`lishi kerak.
1
6
5
4
3
2
Beshta dostondan tashkil topishi
1
6
5
4
3
2
Birinchi doston pand-nasihat ruhidagi tarbiyaviy-axloqiy masalalarga bagʻishlanishi
1
6
5
4
3
2
Ikkinchi doston Xusrav va Shirin mojarolariga atalishi;
1
6
5
4
3
2
Uchinchi doston Layli va Majnun muhabbatini asos qilib olishi;
1
6
5
4
3
2
Toʻrtinchi doston Bahromshohga bagʻishlanishi
1
6
5
4
3
2
Beshinchi doston Iskandar haqida yozilishi shart.

“Xamsa” asari bo’yicha savollar

• Alisher Navoiy “Xamsa” asarini necha yil davomida yozib tugatgan?
• Kimlar “Xamsa” asarini yozgan?
• “Xamsa” yozishni kim boshlab bergan?

Tamom