Protsessor qisqa vaqt ichida koʻp ishlatiladigan jarayonlarni tezkor xotiraga yuklab oladi va bu kompyuterni ishlashini tezlashtirish uchun xizmat qiladi

2. Komputer shinasi — komyuter quyi tizimi, kompyuter funktsional birliklari oʻrtasida maʼlumotlarni uzatish uchun xizmat qiladi. Shinalarni odatda oʻtkazgichlarda bir necha qurilmalar ulanishi nuqtasi-to-nazaridan, mexanik (jismoniy) elektr va mantiqiy (nazorat)ga ajratish mumkin. Har bir shina, bir aloqa, karta va kabel uchun ulagichga ulanadi, uning majmuini belgilaydi. Kompyuter shinalari ilk kompyuterlarda (kabellarining toʻplamlar — signal va kuch-quvvat, Ixcham va birga bogʻlangan texnik qulaylik uchun) bir necha ulanishlar bilan parallel elektr tokini oʻtkazish qurilmasi edi.. Zamonaviy kompyuter tizimlarida, bir muddat parallel shinalar kompyuter bir xil mantiq funksiyalarini taʼminlash va har qanday mexanizmlari uchun ishlatiladi.Zamonaviy kompyuterda shina parallel yoki ketma-ket ulanish sifatida ishlatiladi va parallel (Eng. Multidrop) va zanjir (Eng. Daisy zanjir) topologiyasiga boʻlish mumkin. USB va boshqa shinalarda konsentratorlar (xablardan) foydalanish mumkin.Uzatish signallari uchun tezyurar shinalari ayrim turlarida (Fibrin Channel, InfiniBand, tezyurar Ethernet, SDH) elektr ulanishlardan foydalanilmaydi, optik ulanishlar ishlatiladiTransmission nazorat shina signali orqali (Multipleksorler, demultiplexers, tamponlar, registrlar, shina haydovchisi) amalga oshiriladi va operatsion tizimining yadrosi tomonidan maxsus drayver kerak boʻladi.
Kompyuter shinalarini tashkil etish. Avval ko’rib chiqilgan kompyuterning asosiy bloklari va bog’lamalari orasida o’zaro birgalikda ishlash qoidalari, ular orasida elektr, mantiqiy va texnologik aloqalar bo’lganida samarali ishlatilishi mumkin. AMQ prosessor elementlari, UVR, boshqarish qurilmasi, kiritish/chiqarish modullari va L1 keshlarning o’zaro birgalikda ishlashini ta’minlaydigan bu aloqalarning qismi ichki prosessor shinalari MLSh, MSh, BSh ko’rinishida bo’ladi. Texnologik jihatdan ular prosessor kristalliga (chipiga) o’rnatilgan, lekin kiritish/chiqarish moduli orqali kompyuterning boshqa konstruktiv komponentlariga ulanishga ega. Bu prosessor bog’lamalari orasida buyruqlar, operandlar va boshqarish signallarini uzatadigan elektr simlardir (o’tkazgichlardir). Ko’rsatilgan uchta shina uncha katta bo’lmagan aloqa liniyalari soni va yuqori takt chastotasi orqali farqlanadi, chunki kompyuterning ikki eng tezkor bog’lamalari: prosessor va ichki xotirani bog’laydi. Biroq, kompyuterda boshqa ko’p sonli axborot oqimlari: tashqi qurilmalarining manzillari, ichki va tashqi ma’lumotlar, boshqarish va o’zish signallari mavjud. Ular elektr va axborot darajasida markaziy prosessorni va asosiy xotirani kompyuterning boshqa barcha funksional qurilmalari, tashqi qurilmalari, diskli to’plagichlar, tarmoqda o’zaro birgalikda ishlovchi vositalari bilan bog’laydi. Ichki prosessor shinalaridan farqli ravishda umumiy tizim shinalari katta uzunlikka, uzatiladigan signallarning kengroq diapazoniga, ko’p sonli uzatish kanallariga (liniyalariga) ega. Shina bu kompyuterning turli bloklari bilan birgalikda ishlatilgan ma’lumotlarni uzatish kanalidir. Ular boshqa plataga yotqazilgan o’tkazish liniyalari to’plami, tekis ixcham ko’p simli kabel yoki kompyuter platalarida joylashgan alohida simlar hisoblanadi. U yoki bu shina turini xarakterlaydigan asosiy parametrlarga quyidagilar kiradi: 51 − shinaning kengligi, ya’ni ma’lumotlar uzatiladigan manzil liniyalari soni; − aloqa kanallari bo’yicha alohida bitlarni uzatish tizimini aniqlaydigan takt chastotasi; − qurilmalar orasida almashtirish qoidasini aniqlaydigan almashtirish protokoli. Bajariladigan funksiyalar va maqsadli qo’llanilish nuqtai nazaridan kompyuter shinalarinig barcha turlarini shartli ikki toifaga: lokal va tizim shinalariga bo’lish mumkin. Lokal shinalar cheklangan sonli kompyuter komponentlarini markaziy prosessorni asosiy xotira yoki kontroller va tashqi qurilmalar adapterlari bilan bog’laydi.Tizim shinasi kiritish/chiqarish qurilmalarining turli tezliklarda uzatishni taminlash uchun mo’ljallangan. Kompyuterlarning so’nggi modellarida tizim shinasining funksiyalari ixchamlashdi, ko’proq lokal shinalar paydo bo’ldi. Istalgan standart shina malumotlarni uzatish uchun alohida shinalarga (manzilni malumotlar uzatuvchi yoki qabul qiluvchi qurilma aniqlaydi), apparatni uzish liniyalariga, xotiraga to’g’ridan-to’g’ri murojaat etish kanallari alohida linyalariga, xizmat axborotlarini uzatish elektr taminoti tarmoqlari linyalariga ega. Tizimli shina tizim blokining umumiy ona platasiga joylashgan, kompyuterning barcha qurilmalarini elektr va mantiqiy birlashtirish uchun xizmat qiladi. Tizim shinasi bir necha o’nlab va hatto yuzlab uzatish linyalariga (kopyuter turiga bog’liq ravishda) ega bo’lishi mumkin. Bu liniyalar manzillash, boshqarish axborotlarini, shuningdek malumotlarning uzatilishini taminlaydi. Prosessor va xotira hamda xizmat ko’rsatuvchi tashqi qurilmalarini ulaydigan yagona tizimli shinali kompyuterning tuzilishi 2.10-rasmda tasvirlangan, 2.11-rasmda esa ikki turli “prosessor-xotira” va “kiritish/chiqarish” shinali kompyuterning tuzilishi keltirilgan. Bu prosessor va xotira orasidagi asosiy shina adapter (A) orqali tarmoqlanadi, ko’p sonli tashqi qurilmalarning ulanishini taminlaydi.