Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya


Faoliyatning o‘zlashtirilishi va malakalarnini egallash


Download 30.63 Kb.
bet4/5
Sana16.01.2023
Hajmi30.63 Kb.
#1096290
TuriReferat
1   2   3   4   5
Bog'liq
Eksperimentlarni loyihalashtirish Reja Kirish Eksperimental fao

Faoliyatning o‘zlashtirilishi va malakalarnini egallash.
Biz yukorida kurib utgan harakatlarning istagan bir tomonlarini tegishli ravishda ularning motor harakat sensor xissiy va markaziy komponentlari ya’ni kismlari deb atash mumkin ishni amalga oshirishda bajaradigan ishlariga muvofik ular ishni ijro kiluvchi nazorat kiluvchi va boshqaruvchi deb belgilanishi mumkin. Odam faoliyati davomida foydalanadigan ijro qilish nazorat qilish va boshqarish yullarini mazkur faoliyatning usullari deb ataladi. Odamdagi xudi shunday maqsadga muvofik harakatlarning amalga oshirilishi va boshqarilishining kisman avtomatlashuvi malaka deb ataladi.
Ish tuzilishining shunday kisman avtomatlashuvi tufayli uzgarishi imkoniyati quyidagidan iborat.

  1. Harakatlarni ijro qilish usullarining uzgarishi. Bundan avval xar biri aloxida aloxida bajarilgan bir kator ayrim harakatlar bir butun harakat tarkibidagi oddiy harakatlar urtasida xech kanday tuxtab koli shva tanfuslar bo‘lmaydigan bita yaxlit aktga bita murakkab harakatga kushilibketadi.

  2. Ishni bajarishda sensor ya’ni xissiy nazorat qilish usullarining uzgarishi. Ishni bajarish ustidan kilinadigan ko‘rish nazorati kup jixatdan muskul kinestetik nazorat bilan almashinadi. Buning tipik misoli sifatida mashinistikaning qaramasdan mashinkada xat bosishini kursatish mumkin. Ish – amalning natijalarini nazorat qilish uchun zarur bo‘lgan orientirni tezlik bilan farklash va ajrata olish kobiliyati rivojlanadi.

  3. Ish amalni markaziy boshqaruvchi usullarning uzgarishi. Diqqat ish-amalning usullariniidrok qilishdan ozod bo‘ladiva asosan ish-amalning sharoiti xamda natijalarini odrok qilishgaqaratiladi. Ayrim xisoblash, karorga kelish va boshqa intellektualoperayiyalar tez va birlashgan xolda («intuitiv» suratda) bajarila boshlanadi. Faoliyatning barcha turi odamda tegishli kunikma va malakalar bilan amalga oshiriladi.

Muayyan faoliyatni muvafakkiyatli bajarish kobiliyatlarini ta’minlovchi ususllar yigindisini egallash kunikma deyiladi. Xar bir kunikma odamning uz tajribasidan avval egallab olgan malakalari sistemasi asosida yuzaga keladi va amal qiladi. Kunikmalardan ba’zi birlari kishining kunikma xosil qilishiga va malakali ishlashiga yordam beradi, boshqa birlari esa xalakit beradi, uchinchilari, uz navbatida, Yangi kunikmalarni uzgartirib yuboradi va xokazolar. Bu xodisa psixologiyada malakalarning o‘zaro ta’siri deb atalgan. Kunikma tarkib topishi qiyinlashadi va sekinlashadi. Bunday paytda kunikmaning salbiy kuchishi yoki malaka interferensiyasi xosil buldi deb gapiriladi.
Masalan, rasm darsida bolalarda kalam bilan yukoridan pastga qarab harakat qilish yuli bilan tugri tik chizik chizish urgatiladi. Maqsad jixatidan bir-biriga uxshash bo‘lgan ishni bajarishning bu bir-biriga zid usullari yettinchi sinf o‘quvchilarida chizmachilik kunikmalarini xosil qilishda jiddiy qiyinchiliklar tugdiradi. Kunikmalarni kuchirish muammosi pedagogik psixologiyaning markaziy muammolaridan biri ekanligiga ajablanilmasa xam bo‘ladi. Bilib olingan ish-amallarni Yangi masalalarga nisbatan tugri va muvafakkiyat bilan kuchira olish – Yangi turdagi faoliyatni tez va minimal xatto bilan o‘qib olishdemakdir.
Malaka- bu mashq natijasida mustaxkamlangan ish harakatlarning avtomatlashgan usulidir. Malaka kuzlangan maqsadga muvofik suratda ish-harakat usullarini tanlash va amalga oshirishda bor bilimlardan xamda kunikmalardan foydalanish demakdir. «Malakka» termini orqali sub’ektdagi, ya’ni odamdagi majud bilimlar va malakalardan uning faoliyatini maqsadga muvofik boshqarishi uchun zarur bo‘lgan psixik xamda Amaliy ish-harakatlarining murakkab sistemasini egallashi belgilanadi. Bular ikki turga bulinadi
Psixologiyada tafakkurga nisbatan berilgan qator tushunchalar mavjuddir, jumladan, jarayon, fikr yuritish faoliyati, bashorat qilish, anglashilgan bilimlar, aql mezoni, fahmlilik va boshqalar. Yuritilgan fikrlarga suyangan holda, tafakkurga quyidagi shartli ta’rifii berish mumkin:
Tafakkur atrofmuhitdagi voqelikni nutq yordami bilan bavosita, umumlashgan holda aks ettiruvchi psixik jarayon, ijtimoiysababiy bog‘lanishlarni anglashga, yangilik ochishga va bashorat qilishga yo‘naltirilgan aqliy faoliyatdir. Ta’rifda tafakkurning eng muhim xususiyatlari va funksiyasi sanab o‘tilgan, ya’ni so‘z (fikr) bilan, umumlashtirib, bavosita, ijtimoiysababiylik, yangilik ochish, bashorat qilish, jarayon, faoliyat va boshqalar. Bizningcha, berilgan ta’rifdan kelib chiqqan holda tafakkur predmetini aniqlashga harakat qilinsa maqsadga muvofiq ish qilingan bo‘lar edi. Tafakkur predmetini belgilash mashaqqati uning murakkab bilish jarayoni ekanligini yana bir karra tasdiqiab turibdi.
Tafakkur amaliy faoliyat asosida xissiy bilishlardan paydo bo‘ladi va xissiy bilish chegarasidan ancha tashkariga chikib ketadi. Bizning dunyoni, uning sir – asrorlarini tushunishimizning zaminida narsa va xodisalarning biz uchun shaxsiy alokasi, axamiyatliligi darajasi yotadi. Ana shunday dunyoni tushunishimiz, anglashimiz va unga ongli munosabatimizni bildirib, izxor qilishimizga alokador bilish jarayoni psixologiyada tafakkur, fikrlash deb ataladi. Tafakkur – inson ongining bilish ob’ektlari xisoblanmish narsa va xodisalar urtasida murakkab, xar tomonlama alokalarning u bilishini ta’minlovchi umumlashgan va mavxumlashgan aks ettirish shaklidir.
Aslida tafakkur va fikrlash jarayonlarining nakadar murakkab tabiatga ega ekanligidan dalolat beradi. Lekin shunday bo‘lsa xam shuni ta’kidlash joizki, birinchidan, tafakkur va fikrlash jarayonlari – bu bilish jarayonlari;

  • Ikkinchidan, ular xam shaxs tomonidan borlikni aks ettirish shakli, umumlashtirib, bilvosita aks ettirish shakli;

  • Uchinchidan, bu jarayonlar xam eksperimental psixologiya tomonidan o‘rganiladi;

  • Turtinchidan, tafakkur bilishning eng oliy va yukori darajadagi shaklidir.

Tafakkurning oliyligi va murakkabligi shundaki, u idrokdan farkli, bevosita aks ettirish bo‘lmay, narsalar va ularning xossalarini ular yuk paytda xam aks ettirishga imkon beradi. Kallamizga kelgan barcha uy – hayollar – bu fikrlardir. Normal insonni fikrsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi, xar on, xar dakikada odam miyasi kandaydir fikrlar bilan band bo‘ladi. Ularni tartibga solish, keragiga dikkatni qaratish, ichki yoki tashqi nutq vositasida uni yechish – fikrlash jarayonidir.
Tafakkur sezgilar va idrok qilish jarayonlari orqali tashqi olam bilan bevosita bog‘lanadi xamda shu tarika tashqi olamni aks ettiradi. Xissiy bilish yetarli bo‘lmay kolgan yoki xatto ojizlik qilib kolgan joyda tafakkur boshlanadi. Fikrlar muvakkat nerv bog‘lanishlari differensirovka kilinishi, ya’ni ayrim nerv bog‘lanishlarini mustaxkamlanishi boshqalarining tarmoklanishi natijasida mukammallashadi va aniqlanib boradi. Miya pustining bunday faoliyati analitik faoliyat deyiladi. Shunday qilib, miya pustining murakkab analitik sintetik faoliyati tafakkurning fiziologik asosi xisoblanadi, miya pustining bu faoliyati esa ikkala signal sistemasining baravar ishlashi bilan bog‘liqdir.
Akademik I.P.Pavlovning oliy nerv faoliyati xakidagi ta’lmotiga binoan tafakkurning nerv – fiziologik asosida birinchi va ikkinchi xamda signallar sistemasining o‘zaro bog‘liqlikdagi munosabati xamda ikkinchi signallar doirasida yuzaga keladigan asotsatsiyalar muvvaqqat alokalar yotadi. Bundan tashkari, tafakkurning nerv-fiziologik asosi bosh miya pustining butun faoliyati bilan bog‘liqdir. Chunki tafakkur jarayoni tashqi olamdagi narsa va xodisalarni Tula va chukur aks ettirishdan iboratdir. Odamning tafakkur faoliyati uchun faqat xissiy bilish bilan o‘zaro alokada bulishigina muxim axamiyatga ega bo‘lib kolmay, balki til bilan nutq bilan o‘zaro alokada bulish xam muxim axamityaga yegadir. Inson tafakkuri til va nutq bilan chambarchas bog‘liqdir. Tafakkur zaruriy tarzda suzning moddiy kobigida mavjuddir. Tafakkur faoliyati insoniyatning tarixiy tarakkiyoti davomida bilimlarni uzlashtirish uchun xam masalan, bolalar tomonidan uzlashtirilishi va mutlako yangi bilimlar ochish, egallash dastaval olimlar tomomnidan kashf etilishi uchun xam zaruriy asos bo‘lib koladi.

Download 30.63 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling