5- ma’ruza mavzu: Xisoblash tizimlarining arxitekturasi. Axborot-xisoblash tizimlarining turlari va vazifalari. Reja

5- MA’RUZA
Mavzu: Xisoblash tizimlarining arxitekturasi. Axborot-xisoblash tizimlarining turlari va vazifalari.
Reja:

1. 
   Axborot-xisoblash tizimlarining turlari va vazifalari
   
2. 
   Boshqarish jarayonining umumlashtirilgan tarkibiy sxemasi.
   
3. 
   Korxonani boshqaruvchi axborot xisoblash tizimining (AXT) asosiy tizimostilarining tarkibi.
   

Tayanch iboralar: axborot xisoblash tizimi, ma’lumotlarga ishlov berish tizimi, avtomatizatsiyalashtirilgan ishlov berish tizimi, ekspert tizimlarida, bilimlar ombori, axborot taminoti, texnik taminot.


Axborot tizimi (AT) – bu axborotlarni tashkillashtiruvchi, saqlovchi va о‘zgartiruvchi tizim, yani asosiy predmeti va mexnat maxsuloti axborot bо‘lgan tizim tushuniladi. Agarda axborot tizimida axborot ustida xisoblash-ishlov berish ishlari olib borilsa, u xolda uni axborot xisoblash tizimi (AXT) deb atash mumkun.
Yuqorida qayd qilinganidek, kо‘pchilik zamonaviy AXT axborotlarni о‘zgartirmaydi, ma’lumotlarni о‘zgartiradi. Shuning uchun kо‘pincha ularni ma’lumotlarga ishlov berish tizimi deb ataladi.
Ma’lumotlarga ishlov berish tizimini (MIT) foydalanuvchiga zarur bо‘lgan ma’lumotlarni о‘zgartirish vosita va о‘zaro bog‘langan usullar tо‘plami sifatida qarash mumkun.


Axborot-xisoblash tizimlarining turlari va vazifalari
Axborot xisoblash tizimlarini jismoniy toifaga kiritiladi, vaxolangki ularni mexnatining maxsuli jismoniy emas.
Axborotlarni о‘zgartirish amalini mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga qarab MIT quyidagilarga bо‘linadi:

• 
  qо‘lda ishlov berish tizimlari (QIT);
  
• 
  mexanizatsiyalashtirilgan (MIBT);
  
• 
  avtomatlashtirilgan (AIT);
  
• 
  axborotlarga avtomatik ishlov berish tizimlari (AAIT).
  

QIT da barcha axborotlarni о‘zgartirish amallari qо‘lda inson tomonidan qandaydir texnik vositalarni qо‘llamasdan bajariladi. MIBT da inson ba’zi axborotlarni о‘zgartirish amallarini bajarish uchun texnik vositalarni ishlatadilar. AIT da axborotlarni о‘zgartirish amallar jamlamasining ba’zilari (lekin barchasi emas) inson ishtirokisiz amalga oshiriladi, nafaqat axborot о‘zgartirish amallarining aloxida olinganlari mexanizatsiyalashtirilmay, balkim oldingi amaldan keyingi amalga о‘tishlar xam mexanizatsiyalashtiriladi – avtomatizatsiyalashtirishning mexanizatsiyalashtirishdan sfatli farqi xam mana shunda (mezanizatsiyalashtirishda amallar о‘rtasidagi о‘tishlar qо‘lda bajariladi). AAIT da axborotlarni о‘zgartirish amallari va ular о‘rtasidagi о‘tishlar avtomatik ravishda bajariladi, inson boshqarish zvenosi sifatida ishtirok etmaydi. AAIT da inson tizim ishlashini tashqaridan kuzatuvchi vazifasini bajarishi mumkun.
Yuqorida qayd qilib о‘tilgan MIT turlaridan kо‘pchilik murakkab boshqarish tizimlari о‘rtasida eng samaralisi avtomatizatsiyalashtirilgan ishlov berish tizimidir (AIT), u о‘z tarkibiga kompyuterni oladi. Murakkab tizimlarni boshqarishda eng asosiy vazifa insonga tegishli, texnik vositalar (kompyuter xam) uning yordamchilari bо‘lib xisoblanadi. Kompyuter, masalan, о‘zidan-о‘zi qudratli emas, u algoritm va dasturlar kо‘rsatmasi bо‘yicha amallarni bajaradi, ularni esa inson yaratadi, bu dasturlar esa kо‘pincha ideal emas albatta. Samarali AIT qurishning eng muxum tamoillari quyidagilar:

•