“Psixologiya” fakulteti “Ijtimoyi va iqtisodiy fanlar” kafedrasi

 
 
 
Albatta bu tenglamada o’zaro ta’sir effekti ( b
3
-parametri) statistika nuqtai 
nazaridan qiymatga ega bo’lmasligi ham mumkin. Ammo iqtisodiy nuqtai 
nazardan ma’noga ega. 
Iqtisodiy tadqiqotlarda regressiya tenglamalari o’zlari ma’noga ega bo’la 
boshladilar. Masalan, tannarxni 
y ishlab chiqarish hajmiga 
x (mahsulot 
birligi miqdori) bog’liqligi quyidagicha ifodalanishi mumkin: 
Ishlabchiqarish 
Ishlab chiqarish 
Ishlab chiqarish hajmiga 
xarajatlari 
bo 'lmagan xarajatlar 
(doimiy xarajatlari ) 
(o ' zgaruvchi xarajatlar) 
Tenglikni ikkala qismini ishlab chiqarish harajatlari hajmi x bo’lsak, 
quyidagini olamiz: 
Bir mahsulot birligi 
Bir mahsulot 
Bir mahsulot 
hisobida 
ishlab 
birligiga 
doimiy 
birligiga o ' 
zgaruvchanxarajatlar 
 

---

6 
 
Bunday tenglamalarning parametrlari kichik kvadratlar usuli bilan 
baholanishi mumkin, ushbu parametrlarning xususiyatlari shundan 
iboratki ularning har biri aniq iqtisodiy ma’noga ega. 
- 
iqtisodiy o’zgaruvchilar orasidagi bog’lanishlarni sifat jihatdan 
tahlil qilish, ya’ni bog’langan ( y j ) va bog’liq bo’lmagan ( xk ) 
o’zgaruvchilarni ajratish; 
- 
ma’lumotlarni tanlash; 
- 
y j va xk o’zgaruvchilar orasidagi bog’lanish shaklini aniqlash; 
- 
model parametrlarini aniqlash; 
- 
sohta o’zgaruvchilarni kiritish; 
- 
avtokorrelyatsiyani aniqlash; 
- 
trendlarni, davriy va tasodifiy komponentalarni aniqlash; 
- 
bog’lanish shaklini aniqlash va birpaytli tenglamalar tizimini tuzish; 
- 
identifikatsiya shartlarini tekshirish; 
- 
birpaytli tenglamalar tizimining parametrlarini baholash; 
- 
davriy qatorlar tizimi asosida modellashtirish: statsionarlik va 
kointegratsiya muammolari; 
- 
integratsiya muammolari va parametrlarni baholash. 
Ekonometrik model o’zaro bog’langan o’zgaruvchilarning 
nazariy jihatlari va ular orasidagi bog’lanish xususiyatlariga asoslanadi. 
 
 

---

7 
O’zaro bog’lanishlarni ifodalashda asosan, ularning sifat 
tomonlarini tahlil qilishga ko’proq e’tibor beriladi. 
Shuning uchun ekonometrik tadqiqotlar bosqichlariga 
quyidagilarni kiritish mumkin. 
- 
muammoning qo’yilishi; 
- 
ma’lumotlar yig’ish, ularni sifatini tahlil qilish; 
- 
model xususiyatini aniqlash; 
- 
parametrlarni baholash; 
- 
echimlarni tushinish, muhokama qilish va amalga joriy etish. 
Bu bosqichlar barcha tadqiqotlar uchun xos bo’lib, qanday 
ma’lumotlardan foydalanishidan qat’iy nazar va zamonga bog’liq 
bo’lmagan holda amalga oshiriladi. 
Hozirgi paytda iqtisodiy fan va amaliyot amaliy matematika 
yutuqlaridan tobora kengroq foydalanmoqda, ularni ilmiy tadqiqotlar 
qurolidan murakkab xo’jalik masalalarini samarali hal kilishning muhim 
vositasiga aylantirmoqda. 
Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi ham mikro-, ham makrodarajada 
tabiiy, zaruriy element sifatida matematik modellar va usullarni o’z 
ichiga oladi. Matematikadan iqtisodiyotda foydalanish iqtisodiy 
o’zgaruvchilar va ob’ektlarning eng muhim, ahamiyatli boѓlanishlarini 
Model — bu shunday moddiy yoki xayolan tasavvur qilinadigan 
ob’ektki, qaysiki tadqiqot jarayonida haqiqiy ob’ektning o’rnini shunday 
bosadiki, uni bevosita o’rganish haqiqiy ob’ekt haqida yangi bilimlar beradi. 
Modellarni qurishda tadqiq qilinayotgan hodisani belgilovchi muhim 
omillar aniqlanadi va qo’yilgan masalani echish uchun muhim bo’lmagan 
qismlar chiqarib tashlanadi. 

---

8 
ajratishga va formal tasvirlashga, iqtisodiyot nazariyasining qoidalari, 
tushunchalari va xulosalarini aniq va lo’nda bayon qilishga imkon beradi. 
Bir tomondan, modellar oson o’rganiladigan bo’lishi kerak, shuning 
uchun ular juda murakkab bo’lmasligi kerak — binobarin, ular albatta 
faqat soddalashtirilgan nusxalar bo’ladi. Biroq, ikkinchi tomondan, 
modellarni o’rganishdan olingan xulosalarni haqiqiy ob’ektlarga ham 
qo’llash lozim, demak, model o’rganilayotgan haqiqiy ob’ektning muhim 
tomonlarini aks ettirishi kerak.