Psixologiya fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG`BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI
PSIXOLOGIYA FAKULTETI
OILA PSIXOLOGIYA YO`NALISHI
411-22-guruh TALABASI SHARIPOVA GULSHANNING
UMUMIY PSIXOLOGIYA
fanidan tayyorlagan slaydi
MAVZU:Evolutsion nazariyada tabiiy va jinsiy tanlanishning o`rni

Evolutsion nazariyada tabiiy va jinsiy tanlanishning o`rni
REJA:

• Tabiiy tanlanish va hayot uchun kurash
• Jinsiy tanlanish

Yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish. Darvin sun'iy tanlash yo'li bilan yowoyi hayvonlarni xonakilashtirish, yowoyi o'simliklarni madaniylashtirish, zot va navlar-ning belgi-xossalarini o'zgartirish mumkinligini aniqlagach, tabiiy sharoitda yashaydigan organizmlarda ham shunga o'xshash jarayon ro'y berishi mumkin, degan taxminga keldi. Lekin uning qanchalik asosli ekanligini isbotlash uchun:
Tabiiy sharoitda o'simlik va hayvonlardagi shaxsiy o'zgaruvchanlik Darvin har qanday o'simlik, hayvon nasi qoldirganda yangi bo'g'in ota-onadan, shuningdek, o'zaro ayrim belgi xossalari bilan farq qilishini kuzatdi va uni shaxsiy o'zgaruvchanlik deb nomladi Olim qayd qilishicha, o'zgaruvchanlikning asl sababi organizm atrofidagi muhitning o'zgarishi bilan chambarchas bog'liq. Odatda harorat, namlik, havo, ozuqa va boshqa omillarning o'zgarishi organizmlarning o'zgarishiga olib keladi.
Ikkinchidan, odam xohishiga o'xshash tabiatda ham qandaydir yo'naltiruvchi omil mavjudligini bilish zarur edi.
Birinchidan, tabiiy sharoitda yashaydigan o'simlik va hayvonlarda shaxsiy o'zgaruvchanlik,
Yashash uchun kurash xillari. Darvin yashash uchun kurashishning uch xil:

A)har xil turlarga mansub organizmlar orasidagi kurash;
B) bir turga kiruvchi organizmlar orasidagi kurash;
D) organizmlarning anorganik tabiatning noqulay sharoitlariga qarshi kurash
kabi lormalarini farqlagan. Har xil turlarga mansub organizmlar orasidagi kurash nihoyatda turli-tuman. Chunonchi, bo'ri va tulkilar tovushqonlar bilan oziqlanadilar. Shunga ko'ra bo'rilar bilan tulkilar, shuningdek, tulkilar bilan tovushqonlar orasida yashash uchun doima o'zaro kurash kuzatiladi. O'ljaning yo'qligi yirtqichlarning och qolishiga va o'limiga sabab bo'ladi.
Jinsiy tanlanish
Jinsiy tanlanish — bir qancha xayvonlarda tabiiy tanlanish shakllaridan biri. J. t. bir xil (odatda, erkak) jinsga mansub individlarning (maye, erkaklar oʻrtasida sodir boʻlib turadigan) boshqa jins bilan qoʻshilish imkoniga ega boʻlishdagi oʻzaro munosabatlardan iborat. Ikkilamchi jinsiy belgilari (maye, pati, rangi, yirtqich tishlari va shoxlari) kuchli rivojlangan erkak hayvonlar boshqalariga nisbatan qarama-qarshi jinsni koʻproq jalb qiladi, binobarin koʻproq koʻpayish imkoniyatiga ega boʻladi
J. t. tushunchasini ilk bor Ch. Darvin taklif etgan. J. t. orqali tur uchun mutlaqo foydasiz, hatto zararli belgilar (maye, bugʻular erkagining yirik shoxi, baʼzi nari qushlarda juda uzun dum) ning paydo boʻlishini tushuntirib beradi. J. t. yashash, yaʼni hayot uchun zarur sharoit (oziq-ovqat, joy va b.)ga ega boʻlish uchun kurashdan iborat boʻlmaydi. J. t.da magʻlub individ yashab qoladi, hatto gʻolibdan ham uzoqroq umr koʻrishi, kelgusi mavsumda gʻolib boʻlishi ham mumkin. Koʻpchilik hayvonlar va barcha oʻsimliklarda J. t. boʻlmaydi. J. t. filogenetik rivojlanish omili sifatida eng yuksak rivojlangan hayvonlar, asosan qushlar va sut emizuvchilarda namoyon boʻladi.
ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT