Psixologiya fani predmeti va vazifalari Psixologiyaning tarixan shakllanishi va rivojlanishi

91-Ehtiyoj turlari va xarakteristikasi

Ehtiyoj — insonning yashashi va kamol topishi uchun kerakli hayotiy vositalarga boʻlgan zaruriyat. Ehtiyoj kishilarning hayotiy vositalariga boʻlgan zaruriyatini ifodalovchi ilmiy kategoriya sifatida taraqqiyotning hamma bosqichlari uchun umumiy va doimiydir. Uning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tarixiy koʻrinishi talab tushunchasidir. Talab ehtiyojdan farq qilib, mustaqil iqtisodiy kategoriya (ilmiy tushuncha) sifatida amal qiladi. Ehtiyojning faqat pul bilan taʼminlangan qismi talabga aylanadi. Demak, talab — bu pul bilan taʼminlangan ehtiyojdir.

Ehtiyojlarning "boshqa" uchun "ehtiyojlar" dan "o'zi uchun" tarqalishi tufayli, inson o'ziga aylandi, o'z tarixini yaratdi. Inson jamiyatda, jamiyat uchun va jamiyat orqali bo'lish - bu insonning zaruriy kuchlarini namoyon bo'lishining markaziy sohasi, boshqa barcha ehtiyojlarni: biologik, moddiy, ma'naviy ehtiyojlarni ro'yobga chiqarishning birinchi shartidir.
 

Umuman,  har qanday shaxsdagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo’lish 
mumkin: 
1. Biologik  ehtiyojlar  —  bu  —  fiziologik  (tashnalik,    ochlik,    uyqu),  jinsiy,  moslashuv ehtiyojlari.  
2. Ijtimoiy ehtiyojlar — bu — mehnat qilish,  bilish,  estetik va ahloqiy-ma’naviy ehtiyojlar.  
Ehtiyojlarni biologik hamda ijtimoiy turlarga bo’lganimiz bilan shu narsani 
unutmasligimiz  lozimki,    shaxsdagi  har  qanday  ehtiyojlar  ham  ijtimoiy joylashgan  bo’ladi,  ya’ni,  ular o’sha jamiyat va muhitdagi qadriyatlar madaniy normalar va insonlararo munosabatlar xarakteriga bog’liq bo’ladi. 

Ijtimoiy ehtiyojlar cheksiz xilma-xil shakllarda mavjud. Ijtimoiy ehtiyojlarning barcha ko'rinishlarini namoyish etishga urinmasdan, biz ushbu ehtiyojlar guruhlarini uchta mezon, mezonlar bo'yicha tasniflaymiz: 1) boshqalar uchun ehtiyojlar; 2) o'ziga bo'lgan ehtiyoj; 3) boshqalar bilan birgalikda ehtiyojlar.