Elementar bolekshelerdiń payda bolıwı Fermionlar ham Bazonlar

REJE:

• 
  Elementar bolekshelerdiń payda bolıwı
  
• 
  Fermionlar ham Bazonlar
  
• 
  Fermi-Dirak statistikası
  
• 
  Boze-Eynshteyn statistikası
  

XX ásirdiń 30 -jıllarında elementar bóleksheler sanı 3 ew bolıp, olar (elektron, proton hám neytron) materiya túsinigin túsindiriwde jetkilikli edi. 1940 -jıllarǵa kelip onlap subyadro bólekler jaratıldı. 1947-jılı Pauel hám Lettez tájiriybeler ótkerip jańa bóleksheler mezonlardi anıqladı. Keyinirek júzlegen mezonlar tabildi. Eń awir mezon K-mezon bolıp tabıladı. K-mezon ashılǵannan keyin odan da awirlaw bóleksheler bar ekenligi anıqlandi. Bular giperonlar edi. Olar jup-jup bolıp tuwıladi eken hám olar quramalı, salmaqli bólekler bolip, kvarklar dep at berildi.

60 –jillardin ortalarında elementar bóleklerdiń sanı 150 den asti. Házirgi waqıtta bolsa olar 400 ge jaqın. Fundamental bólekshe yamasa elementar bólekshe bólekleniwi múmkin bolmagan yamasa bóleklena alıwı tastıyıq etilmegen bólekshe bolıp tabıladı. Standart modelde kvark, lepton hám kalibr bozonlar elementar bólekshe dep kóriledi. 0'tmishde adronlar (mısalı, proton hám neytron) hám hátte atomlar elementar bólekshe, dep esaplanǵan, biraq keyinirek olardıń kishilew bólekshelerden shólkemleskenligi ayan boldi.XX asirde elementar bóleksheler teoriyasına kvant túsinigi kirgizildi, bul túsinik elektromagnetizmda revolyuciya jasap, kvant mexanikası tarawı jaratılıwına sebep boldi.
Fermionlar hám Bozonlar
Barlıq elementar bóleksheler olardin spinina qaray, bozon yamasa fermionlarga ajratıladı. Fermionlar yarım spinge iye bolip, materiyani quraydı, fundamental kúshler maydanlarınıń tiykari bolgan bozonlar bolsa pútin spinli bolıp tabıladı. Hámme zat bólekshelerden turadi. Protonlar, neytronlar, elektronlar, fotonlar, kvarklar... Model ishinde júdá kóp túrli bóleksheler bar.
Solay etip, Bul bóleklerdi eki tiykarǵı gruppaǵa ajıratıw zárúr bolǵan : fermionlar hám bozonlar. Fermionlardin tábiyatına, mısalı, kvark hám leptonlarga bólinetuǵın subatomik bóleklerdi, olar qanday klassifikaciyalanganligin kórip shıǵayıq.
Fermionlar - materiyani quraytuǵın elementar subatomik bólekler. Yaǵnıy, biz álemde kórgen hámme zatda, bul fermionlarda, óziniń tiykarǵı qurılıs blokları bar. Insan denesinen tartıp juldızǵa shekem, biz materiya dep túsinetuǵın hámme zat mánisinen bir-biri menen baylanıslı. Solay eken, materiya fermionlarnin kombinatsiyasınan tuwıladı. Ulıwma alǵanda, subatomik bólekshe degende, biz ximiyalıq elementlerdiń atomlarin quraytuǵın yamasa bul bóleksheler arasındaǵı tiykarǵı óz-ara tásirdi támiyinleytuǵın bólindi birliklerdi túsinemiz, usınıń menen tórt kúsh payda boladı : elektromagnetizm, tartısıw kúshi, hálsiz yadrolıq kúsh hám kúshli yadro kúshi.Funktsiya retinde standart model bul subatomik bóleklerdi uyqas túrde fermionlar yamasa bozonlarga ajratadı. Bozonlar (gipotetik gravitonga qosımsha túrde, foton, Xiggs bozoni, gluon, Z boson hám v boson) materiyani duzbeydi, biraq olar tórt tiykarǵı kúshtı payda etedi.
Ne bolsada, subatomik bólekler elementtıń eń tómen dárejedegi dúziliwin quraydı. Olar bólinbes bolıp tabıladı. Biz olardı kishilew zatlarǵa ajrata almaysız. Olardıń ólshemi 0,000000000000000000001 metr bolıp, olar bólekshe tezletkishlerinde tabılıwı kerek, bunda atomlar jaqtılıq tezligine jaqın tezlikte (300. 000 km / s) to'qnasip, elementar subatomik bólekshelerge bólekleniwin kútiwedi.