Shól ósimlikler dúńyası

1. 
   Shól ósimlikler dúńyası.
   

Shól dùnyasi ósimliklerge bay bolmaydi. Sebebi shòlde òsimlikler rawajlaniwi hàm jasap qaliwi ushin jeterlishe sharayat bolmaydi. Sol sebeplide shòl florasi jarli. Ol jerde tek sol klimat sharayatlarina beyimlesken túrler ģana jasap tirishilik etedi.
Markaziy Osiyo relyeflarining tekislik hududlarining hammasi iqlim jihatidan janubiy cho‘llar kichik zonasiga kiradi. Bu yerlarda havo issiq bo‘ladi. Iyulning o‘rtacha harorati +26+28°, maksimal t° +47+48° С (yozi uzun va juda issiq, kuzi iliq va quruq, qishi qisqa) lekin ba:zan qattiq sovuqlar -23- 30° ga yetadi. Markaziy Osiyoning tekislik qismida yiliga o‘rtacha 80 - 200 mm yog‘in yog‘adi (kuz - qish va bahor oylarida). Markaziy Osiyoning tekslik qismida qum massivlari ko‘p yerlami egallaydi. Bu massivlar relyefi va o‘simliklari jihatidan turlicha bo‘lib, qumli joylar, qumli cho‘llar deb ataladi. Bu joylarda qumsevar psammofit o‘simliklar o‘sadi. Cho‘l tekisliklarining orasida suv juda ko‘p yuvib ketgan va yillar davomida nihoyatda nuragan ayrim past qoldiq tog‘lar va qirlar bor. Markaziy Osiyo cho‘llar qismini bir qancha tumanlarida qumli yoki gil tuproqli massivlar orasida pastqam yerlar uchraydi, bunday yerlarda sizot suvi yaqin turadi. Bu yerlardagi tuproqlarda xlorid va sulfidlar juda ko‘p bo‘ladi. Bunday sho'rxok erlarda galofit o‘simliklar o‘sadi. Bunday yerlar sho'rxok cho‘llar deyiladi. Ular ko‘p joyni egallamaydi, balki boshqa cho‘lIar orasida har yerda uchraydi.
Shól ósimlikleri tòmendegi toparlarģa bòlinedi:
1.Qumli shól ósimlikleri(aq seksewil, jùzgin, qoñirbas, astragal, arpağon, peshek, gulsafsar, qum akaciyasi h.t.b)
2.Kebirli shól ósimlikleri(Qorabargót, sarsazan, qizil sora, qara seksewil h.t.b)
3.Lyosslı shól ósimlikler yaki efemer shól ósimlikleri(ràñ, shitir h.t.b)
Boyalish, baliqkòz, buyurgin, aq juwsan, qarabaraq bularda shòl òsimlikleri.

2. 
   Mádeniy ósimlikler túrlerine sıpatlama beriń?
   

O`simliklar olami anorganik moddalardan organik moddalarni hosil qiluvchi, qayta tiklash mumkin bo`lgan tabiatning mo`jizaviy organizmi bo`lib, modda almashinuvida boshlang`ich bo`g`im hisoblanadi. Inson uchun kerakli bo`lgan moddiy boylik, ya’ni oziq-ovqat, kiyim-kechak, yoqilg`i-energiya hamda qurilish materiallari asosan o`simlik mahsulotlaridir. Ular asosan fotosintez jarayonida hosil bo`ladi. Shuning uchun o`simliklarni insonlarni turli ehtiyojlarini qondiruvchi asosiy tabiiy resurslar sifatida ta’riflaymiz.Tabiatda uchraydigan o`simliklarning 2500 dan ortiq turi insonlar tomonida foydalaniladi. Ularning ko`pchiligi madaniylashtirilgan. Bularga bug`doy, arpa, sholi, jo`xori, olma, uzum, nok, piyoz, sabzi va boshqalar kiradi. Insonlar tomonidan foydalaniladigan madaniy o`simliklarning umumiy soni 2,5 ming yoki, Yer yuzidagi o`simliklarning 10 % ni tashkil etadi. Inson hayoti uchun oziq-ovqat manbaini hosil qilishda 20 ta o`simlik turi va ularning yuzlab navlari qatnashadi. Ularga bug`doy, sholi, no`xat, qovun, tariq, paxta, uzum, kartoshka, olma va boshqalar kiradi, Yer yuzidagi 7 mlrddan ortiq aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash uchun har yili 1,2-1,2 mlrd tonna g`alla kerak. Insonning och qolmasligi uchun esa har bir odam hisobiga 0,6 ga yerga ekin ekib hosil olish kerak.Qoraqalpogʻistonda yuksak oʻsimliklarning 979 turi uchraydi. Ularning 41 tasi madaniy turga mansub.

3. 
   Qızılqum ósimlikler dúńyası
   

Qizilqum — Markaziy Osiyodagi qumli choʻl.Umumiy maydoni 300 ming km². Hududining koʻp qismi tekislik. Iqlimi keskin kontinental. Yozi issiq, qishi sovuq. Havoning oʻrtacha yillik temperaturasi shimoliy qismida 9,8°—10,5°, janubida 13°—15°.
Havoning nisbiy namligi iyulda kunduz kunlari hech qayerda 20% dan oshmaydi. Qizilqumga yillik temperatura amplitudasining kattaligi xos. Amudaryo etagiga qaraganda bu yerda yogʻin kam. Yillik yogʻin 80–160 mm, asosan, qish (30%) va bahor (48%) fasllarida yogʻadi. Yozda yogʻinning faqat 3% tushadi. Yozda havo quruq keladi va temperatura yuqori, tuproq qurgʻoqchiligi birmuncha vaqtliroq boshlanadi.Qizilqumda qumli massivlar va past qirlar katta maydonni egallaydi. Qumli massivlar uchun choʻl qumli tuproqlari, qirlar uchun boʻz qoʻnģir tuproqlar xos. Taqir, shoʻrxok tuproqlar tarqalgan. Bularda chirindi moddalari kam. Qizilqum oʻsimliklari xilma-xil. Choʻl sharoitida namlikning taqchilligi va havo, tuproq haroratining balandligiga oʻsimliklar ham moslashgan. Oʻsimlik turi 900 ga yaqin, shundan 226 turi (25%) Oʻrta Osiyo uchun xos va 34 turi (3,5%) Qizilqumga xos oʻsimliklardir. Qizilqumda oʻsimliklar rivojlanishining tez yetiluvchanligi (efemerligi), qurgʻoqchillikka moslashuvchanligi (kseromorfligi), baʼzi oʻsimlik ildizlarining tuproqqa chuqur kirib borishi (freatofit), shoʻr muhitda ham vegetatsiya qilish xususiyatiga ega ekanligi (galofit) bilan ajralib turadi. Oq va qora saksovul, ularga aralash holda oʻsuvchi cherkez, qandim, chogon, borjok (qizilcha), shuvoq va boshqalar keng tarqalgan. Oq saksovulzorlar biyurgʻun, boyalich, keyreuk shoʻralar bilan, goho yulgʻun aralash ham uchraydi. Shuvoqzorlar Qizilqumning katta hududlarini egallagan. Shoʻr bosgan tuproqlarda sarsazan, qorashoʻra, shohilak, yulgʻun va boshqalar bor.

4. 
   Qaldıq tawlardıń ósimlikler qaplamı
   

Qoldiq togʻ — baland togʻli oʻlkaning uzoq vaqt davom etgan yemirilishidan qolgan va, asosan, qattiq togʻ jinslaridan tuzilgan yakka-yakka togʻ, qir va tepalar. Oʻzbekistonda Qizilqumdagi Tomditov, Boʻkantov, Ovminzatov, Yetimtoģ shunday qoldiq togʻlardir. Tomditovning yon bagʻirlari va etaklarida boʻz, qoʻngʻir, qumli choʻl tuproklarida asosan, shuvoq, boyalich, arpagʻon va boshqa oʻsimliklar oʻsadi. Ulardan yaylov sifatida foydalaniladi.