Elementar bolekshelerdiń payda bolıwı Fermionlar ham Bazonlar

Leptonlar. Adronlar hám Mezonlar
Házirde fundamental bóleksheler 3 klasqa bolip uyreniledi.
1-klasqa leptonlar- óz-ara kúshsiz tásirlesuwde qatnasadı,olar fermionlardin eń jeńili hám elektromagnit tásirlesiwinde qatnasadı. Leptonlar 3 gruppadan-elektrondıń ózi jáne onıń neytrinosi hám myuon gruppasinan ibarat. Leptonlar fermionlar gruppasına kiredi. Leptonlardin 6 turi bar: Elektron, myuyon hám tau lepton hám 3 neytrino. Olar elektron, electron neytrino, myuyon, myuyon neytrino, tau lepton, tau neytrino hám kúshli óz-ara tásirde qatnaspaytuǵın yarım spinli elementar bóleksheler bolıp tabıladı.

2-klasqa adronlar kiredi, olar kóp qıylı bólekshelerdi birlestiredi hám kúshli tásirlashuvchi esaplanadı. (ol grekshe hadros sózinen alınǵan bolıp - úlken, kúshli, iri degen mani bildiredi ). Adronlar toparı eki klasqa barionlar - yarım pútkil spinli (1/2, 1/3, 3/2... ) hám kriteryalar - pútkil spinli (0, 1, 2... ) bóleklerden ibarat. Olardan ximiyalıq áhmiyetke iye bolǵan úlken gruppa barionlar esaplanadı. Olar nuklonlar (proton hám neytron) hám giperonlar (sigma, lyambda, omega, ksi) den quralgan. Olardan tısqarı bir neshe rezonanslar dep atalıwshı bólekler de kiredi.
3-klasqa kalibr bozonlar kiredi. Kalibr bozonlar - foton, glyuon, W hám Z bozonlarga bólinedi. Basqa bozonlarga — Higgs bozoni, graviton da dep ataladı. Elementar bólekshelerdiń bir-birine aylanıwı olar ushın zárúrli qasiyet bolıp tabıladı. Elektron, proton, foton, neytrinolardan tısqarı basqa barlıq elementar bóleksheler turaqli emes bolıp tabıladı.
Kvark materiya tiykarın quraytuǵın elementar bólekshe bolıp tabıladı. Lepton menen birgelikte fermionlar shańaraǵına kiredi. Kvarklardin hár qıylıları birigip, proton, neytron sıyaqlı bólekshelerdi quraydı (hár bir bólekshe ush kvarkdan ibarat boladı ). Kvarklardin 6 joqarı, tómen, ıshqı ketken, ájeptawir, ústingi hám astingi turleri bar.
Annigilyatsiya hám elektron jubinin payda bolıwı
Fizikada bul termin joǵalıp ketiw yamasa joytıw degen mánisti ańlatadı. Bunda bólekshe yamasa antiboleksh elektromagnit nurlanıw nátiyjesinde fotonlarga yamasa basqa bir bóleksheler kvantlarǵa aylanadı. Elektron hám pozitron jubinin ónim boliwi bolsa bul qaytar process, yaǵnıy elektr yamasa magnit maydan tásirinde bir waqıtta bólekshe hám antibolekshe ónim boladi. Mısalı,elektron yamasa onıń antibolekshesi pozitron bir-birine urılıwınan joǵaladı hám 2 odan da jeńillew bóleksheler gamma fotonlar (e~ +e+=2 y) ónim boladi. Eger gamma kvant úlken energiyaǵa iye bolsa, atom yadrosındaǵı elektr maydan tásirinde qaytaldan bir jup elektron -pozitrondi payda ete aladı. Solay eken, materiya hesh qay jerge joǵalmaydı hám óz ózinden payda bolmaydi, energiyanıń saqlanıw nızamına boysinadı. Bunı 1930 -jılda Angliyalıq fizik P. Dirak teoriyalıq tastıyıq etken. Energiya artiwi menen bir-birine urılǵan bólekshediń elektromagnit tásirlashuwi nátiyjesinde energiyası paseyedi, kúshsiz tásirlesiwi nátiyjesinde bolsa artadı.
Solay etip, bir-birine sheńber alıw elementar bóleklerdin eń xarakterli belgisi bolıp tabıladı. Elementar bólekler bolinbeydi, biraq olar bir-birine aylanıw ózgesheligine iye.