Psixologiya inson ruxiyatining muhandisi

Mustaqil ish mavzusi:
PSIXOLOGIYA INSON RUXIYATINING MUHANDISI.

Reja:

1. 
   Psixologiya ilmidagi “Meni qiziqtirgan tayanch tushunchalarim”.
   
2. 
   Hozirgi zamon psixologiya fanida qoʻllaniladigan metodlarni muammoli masalalarni hal qilishdagi oʻrni.
   
3. 
   Shaxsning shakllanishida “Ijtimoiy muhitning oʻrni”
   

Men psixologiya fanini quyidagicha tushuntirishga harakat qildim: Psixologiyani fan sifatida o‘rganish bilan uning qanday fan ekanligi, xususiyatlari va nimalarni o‘rganishi haqida bilimlarga erishiladi. Psixologik bilim va malakalarni o‘zlashtirish talabalarga atrofdagi odamlarni ular bilan muloqot amaliyotida, munosabatlarda, o‘zaro hamkorlik faoliyatida bilish uchun; ularning fikri, maqsadi, kechinmalari, qiziqish va qobiliyatlari, ehtiyoj va motivlari va h.k.larini bilish va qo‘llash uchun zarurdir. Psixologik bilim va malakalar talabalarning kelajakdagi kasbiy faoliyati, oilaviy hayoti, bolalar tarbiyasi va boshqalarda asqotadi. Va, nihoyat, eng muhimi, psixologik bilimlar talabalarga o‘zlarini anglashda, o‘z ustilarida ishlashda va qiziqish, ijodiy imkoniyatlarini dolzarblashtirishlarida, barkamol shaxs bo‘lib shakllanishlarida ahamiyat kasb etadi.
Psixologiya fani o‘ziga xos fan bo‘lgani uchun oliy o‘quv yurtlari talabalari o‘rganadigan ilmiy fanlar tizimida alohida o‘rin egallaydi. Psixologiyaning fan sifatidagi o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: birinchidan, bu fan hozircha inson uchun noma’lum bo‘lgan, eng murakkab – psixika, insonning ichki olami haqidagi fandir, ikkinchidan, bu fanda bilishning ob’ekti va sub’ekti tutashib ketgan. Bu holat va fikrni shunday ifodalash mumkin: avval inson o‘z fikrlarini tashqi dunyoga yo‘naltirib, so‘ngra o‘ziga murojaat qiladi. Bunda fikr o‘ziga qarata burilish yasagani uchun psixologiyaning vazifalari boshqa fan vazifalari bilan taqqoslab bo‘lmaydigan darajada murakkabdir. Va, uchinchidan, psixologiyaning o‘ziga xosligi uning noyob amaliy oqibatlarga ega bo‘lishidir. Axir biror narsani anglash – uni egallab, boshqarishni o‘rganishdan iborat. Insonning o‘zida kechayotgan psixik jarayonlar, ularning vazifalari, qobiliyatlarini boshqarishni o‘rganish, misol uchun, koinotni zabt etishdan ko‘ra o‘ta murakkab va muhim vazifa bo‘lib hisoblanadi. Bunda inson o‘zini anglab borgani sayin o‘zini va atrofidagilarni o‘zgartirib borishini alohida ta’kidlab o‘tish lozim. Shuning uchun, psixologiya – insonni faqatgina anglovchi emas, balki uni yaratuvchi fan desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Insonning xarakterini o’rganuvchi psixologiya fanini fizika, kimyo, botanika, zoologiya, astronomiya va matematika kabi boshqa positive fanlar bilan bir qatorga qo’ya olishimiz mumkinmi ? Javob salbiy. Bu fanlarni bir biriga taqqoslasak, psixologiya unchalik ham rivojlangan fan emasligini bilamiz. Shunisi aniqki, bu organizim hususiyatlarini o’rganuvchi xarakterik fandir. Bu o’zgaruvchi va aniq bashorat qilib bo’lmaydigan xarakterdir. Bu fanni o’rganuvchi metodlar ham tabiy fanlardagidek aniq va obyektiv emas. Boshqa tomondan, fizik va kimyoviy reaksiyalarni o’rganuvchi tabiy fanlarda o’rganish jarayoni va tabiy moddalar tuzulishidan kelib chiqib aniq ma’lumotlar aytish mumkin. Natijada shuni aytishimiz mumkinki, psixologik xarakterlar faniga qaraganda tabiy fanlar yanayam aniqroq va obyektivdir.
Davletshin o‘z tadqiqotlarida talabalaming o‘qish
faoliyatidagi ko‘nikma, malakalarini hosil bo‘lishi va psixik
qobiliyatlarm rivojlantirish masalalarini ilgari surdi. Shuningdek, uning
shogirdlari tomonidan tadqiqot muammosini ilmiy dalillar asosida
asoslab berganlar.
Jumladan, M.G.Davletshin, S.X.Jalilovalar tomonidan hozirgi
zamon ta'limining asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:
a) ta'limning har bir darajasini uzluksiz ta'lim tizimining tarkibiy
qismi sifatida anglash. Bu yo‘nalish maktab bilan oliy quv yurti
rtasidagi aloqa muammolarinigina emas, balki talabalarning kasbiy
tayyorligini oshirish vazifasini hisobga olgan holda oliy quv yurti
bilan mutaxassisning ishlab chiqarish faoliyati rtasidagi aloqani ham
ko‘zda tutadi;
b) «Ta'limni industriallashtirish* ya'ni kompyuterlashtirish va
texnologiyalashtirish asosida hozirgi zamon jamiyatining aqliy
faoliyatini kuchaytirish;
d) ta'limning hozirgi vaqtgacha ustunlik qilgan axborot beruvchilik
shakllaridan faol qitish metodlari va shakllariga tish. Bu yo‘nalish
«Xotira maktabi»dan «tushunish maktabi*, «tafakkur maktabi»ga
tishdan iborat;
e) o‘quv tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish qat'iy
belgilangan nazorat usullaridan rivojlantiruvchi va
takomillashtiruvchi usullar va o‘yin usullariga o‘tish. Bu esa ta'lim
oluvchilarning tashkiliy-ijodiy, mustaqil faoliyatini qo‘llab-quwatlash
va uni rivojlantirishni taqozo etadi.
f) ta'lim oluvchi va muallim rtasidagi zaro ta'sirini tashkil
etish, ta'lim oluvchilarning birgalikdagi jamoa faolligi sifatida tashkil
qilish zaruriyati qayd qilinadi- Bimda asosiy uru , qituvchining bilim
berish faoliyatidan talabaning bilim olish faoliyatiga tkaziladi.
Psixolog E.G'oziyev tomonidan ham quvchilar quv faoliyatlari
xususiyatlari talabalar undagi qiyinchiliklar
masalalari tadqiq qilingan. Uning Ma'lumki talabalarning yetakchi faoliyati qish hisoblanadi.
Shunda maqsadlariga erishiladi. O‘qish faoliyati talabaning psixik jarayonlarini
xususiyatlari rivojlanishiga kasbiy muhim bilimlar, ko‘nikmalar va
malakalarni egallashga ta'sir ko‘rsatadi. Agar o‘qish ijodga aylansa,
talabalarning hissiy sohasiga ijobiy ta'sir qiladi, diqqat va xotirasini
rivojlantiradi, qoniqish hissini yuzaga keltiradi, faoliyatga nisbatan
qiziqishi ortadi.
A.A.Abdurazzoqov va E.P.Nazirovlarning tkazgan tadqiqotlaridan ma'lum bo‘lishicha birinchi va ikkinchi kurslarda auditoriyada
beriladigan vazifalarga qiziqish kuchli bo‘ladi. Yuqori kurslarda esa
auditoriyadan tashqari vazifalarga va mutaxassislikka bog‘liq fanlarni
chuqur o‘rganishga qiziqish kuchayadi. Shuning uchun talabalarning
o‘quv faoliyatini rivojlantirishda ularning bu xususiyatlarini e'tiborga
olish maqsadga muvofiq.
Talabalarning o‘quv faoliyatini rgangan E.G'oziyev rahbarligida
uning shogirdlari tomonidan zo‘r qiziqish bilan o‘rganildi. Jumladan,
A.X.Ruxiyeva Talabalar o‘quv faoliyatida o‘z-o‘zini boshqarishning
psixologik xususiyatlari mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasida
umumlashgan o‘quv faoliyatining usullari sistemasi orqali o‘quv
faoliyatini boshqarish deganda maqsadga yo‘naltirilgan, rejalashtirilgan,
nazorat qilinadigan sistemalashtiriladigan, tashkil qilinadigan mustaqil
bilim olishga qodir b lgan faoliyatni tushuniladi. Tadqiqotda zzini boshqarishning barcha komponentlarining tarkibiy qismlari
xususiyatlarga egaligi professional qiziqishini takomillashtirish va
faoliyatni amalga oshirishda uchraydigan to‘siqlarni yengish orqali
talaba o‘quv faoliyati subyektiga aylanishi isbotlangan.
RLSunnatova ilmiy izlanishlarida shaxsda o‘z-o‘zini boshqarish va
tafakkur operatsiyalari tadqiq qilinib, bu borada tadqiqot ishlari olib
borildi. Olim tomonidan ta'lim muassasalarida qitish ishlarini tashkil
qilish va uni shaxs rivojlanishiga ta'sir masalalari yetarlicha yoritib
berildi. Shuningdek, olti yoshli bolalarni maktab ta'limiga tayyorligi,
moslashish xususiyatlari, psixik rivojlanish masalalari atroflicha tahlil
qilingan.
Z.T.Nishonova tadqiqotlarida aynan o‘smirlik davri o‘quv
faoliyatlarini egallash masalalari yoritihb, muallif bu borada tafakkur
sifatlarini rivojlanishi, bilimlar egallashning asosi ekanligini tadqiqot
natijalari asosida ko‘rsatib o‘tadi.
RLHaydarov tomonidan rganilgan muammo o‘quv faoliyati
motivlari masalasiga bag‘ishlangan bo‘lib bu borada qishloq va shahar
maktablari o‘quvchilarining o‘qish motivlarini rivojlanishi bo‘yicha
tadtqiqot ishini olib bordi. Tadqiqot natijalaridan shuni ko‘rish
mumkin-ki, o‘smirlik davrida o‘qish motivlarini namoyon bo‘lish
xususiyatlari ya'ni bilish, ijtimoiy, tashqi, ichki motivlari yoritiladi.
Shuningdek, ularning o‘zaro farqlar bo‘yicha dinamikasi ko‘rsatiladi.