Psixologiya tarixi

David Iosifovich Feldshteynning yondashuvi. Uning fikricha, ontogenezda shaxs ijtimoiy kamolotning turli bosqichlarini bosib o‘tib, bosqichma-bosqich rivojlanadi. Shu bilan birga, uning shakllanishining etakchi omili ijtimoiy foydali faoliyatdir.
Lev Semyonovich Vygotskiy:(1896-1934) - psixologiya metodologlaridan biri, u ko'p vaqtini bola psixikasini empirik tadqiq qilish dasturi va usullarini ishlab chiqishga bag'ishlagan. Psixologiya sohasidagi o'n yillik qizg'in ilmiy ish davomida u 180 dan ortiq asarlar yozdi, jumladan, "San'at psixologiyasi", "Tafakkur va nutq", "Pedagogik psixologiya", "Psixologik inqirozning tarixiy ma'nosi".
Vygotskiy asosiy e'tibor bergan markaziy toifa bu toifa edi ong. L.S. Vygotskiy asosan marksizm g'oyalariga tayangan holda psixik hodisalarni tushuntirishning yangi usulini izladi. Ichki psixik jarayonlarni tushunish uchun organizm chegarasidan tashqariga chiqish va ularning izohini insonning atrof-muhit bilan ijtimoiy munosabatlarida izlash kerak edi.
Uning kontseptsiyasi madaniy-tarixiy, chunki ong va psixik jarayonlarning talqini faqat ularning rivojlanishi va shakllanishidan kelib chiqishi mumkin edi. Vygotskiyning asosiy g'oyasi taklifni tasdiqlash edi oliy aqliy funktsiyalarning rivojlanishi haqida. Ular kattalar bilan muloqotda ontogenetik rivojlanish jarayonida bolada shakllanadi. Rivojlanish, Vygotskiyning fikricha, madaniy belgilarning assimilyatsiyasi bilan bog'liq bo'lib, ularning eng mukammali so'zdir. Oliy psixik funksiyalar muammosi bilan bog`liq holda tug`ma va bevosita bo`lgan tabiiy psixik funksiyalar hodisasi muhokama qilinadi. Rivojlanish, Vygotskiyning so'zlariga ko'ra, ikki yo'nalishda davom etadi. Aqliy rivojlanishning ikkala turi ham bolaning rivojlanishida namoyon bo'ladi (takrorlanmaydi), biz filogeniyada alohida shaklda topamiz: xulq-atvorning biologik va tarixiy yoki tabiiy va madaniy rivojlanishi. Ontogenezda ikkala jarayon ham o'z analoglariga ega (parallel emas). Bu asosiy va markaziy haqiqatdir, bizning tadqiqotimizning boshlang'ich nuqtasi: bolaning aqliy rivojlanishining ikkita chizig'i o'rtasidagi farq, xatti-harakatlarning filogenetik rivojlanishining ikkita chizig'iga mos keladi "(Vygotskiy LS. Oliy aqliy funktsiyalarning rivojlanish tarixi. Yig'ilgan). 6 jildli asarlar V. 3. M .: Pedagogika, 1983.) “Ikkala taraqqiyot rejasi – tabiiy va madaniy – bir-biriga toʻgʻri keladi va uygʻunlashadi. Har ikkala o‘zgarishlar qatori bir-biri bilan o‘zaro kirib boradi va mohiyatan bola shaxsining ijtimoiy-biologik shakllanishining yagona qatorini tashkil etadi.“Tabiiy funksiyalar – mexanik xotira, beixtiyor diqqat, tasavvurni takrorlash, xayoliy fikrlash hodisalardir. organik rivojlanish madaniy muhitda sodir bo'lib, tarixiy shartli biologik jarayonga aylanadi. "Shu bilan birga, madaniy rivojlanish mutlaqo noyob va beqiyos xususiyatga ega bo'ladi, chunki u bir vaqtning o'zida sodir bo'ladi va organik kamolotga qo'shiladi, chunki uning tashuvchisi bolaning o'sib borayotgan, o'zgaruvchan, etuk organizmidir." Eng yuqori aqliy funktsiyalarga - mantiqiy xotira, ixtiyoriy diqqat, ijodiy tasavvur, tushunchalarda fikrlash kiradi. Birinchisi - tabiiy - rag'batlantirish-javob tamoyiliga ko'ra rivojlanadi, ikkinchisi belgi bilan vositachilik qiladi.
L.S. Vygotskiy ikkita farazni shakllantiradi: 1) oliy psixik funksiyalarning vositachiligi haqida va 2) kelib chiqishi haqida ichki faoliyat tashqi tomondan ichkilashtirish orqali.
Turli funktsiyalar bo'yicha o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatdiki, dastlab xatti-harakatlarning o'zlashtirilishi tashqi (ijtimoiy) tekislikda, kattalar bilan hamkorlikda sodir bo'ladi, keyin esa belgilar va funktsiyalarning o'zi asta-sekin ichki xususiyatga ega. Bu qonun deyiladi Madaniy rivojlanishning umumiy genetik qonuni - "... Bolaning madaniy rivojlanishidagi har bir funktsiya sahnada ikki marta, ikki tekislikda, birinchi navbatda, ijtimoiy, keyin psixologik, birinchi navbatda, odamlar o'rtasida, interpsixik kategoriya sifatida, so'ngra bolaning ichida, intrapsixik kategoriya sifatida namoyon bo'ladi. Bu xuddi shunday ixtiyoriy diqqatga, mantiqiy xotiraga, tushunchalarni shakllantirishga, irodani rivojlantirishga taalluqlidir» (O'sha o'sha, 145-bet).
Vygotskiyning fikricha, shaxsning shakllanishi madaniy rivojlanish jarayonidir. U bolaning shaxsiyati va uning madaniy rivojlanishi o'rtasida teng belgi qo'yish mumkinligini yozgan. Shaxs ana shunday tarixiy taraqqiyot natijasida shakllanadi va o‘z-o‘zidan tarixiydir. Shaxsning ko'rsatkichi - bu tabiiy va yuqori aqliy funktsiyalarning nisbati. Insonda madaniyat qanchalik ko'p namoyon bo'lsa, dunyoni va o'z xatti-harakatlarini o'zlashtirish jarayoni qanchalik aniq bo'lsa, shaxs shunchalik ahamiyatli bo'ladi.
Shunday qilib, shaxs, Vygotskiyning fikricha, ijtimoiy tushuncha bo'lib, u insondagi g'ayritabiiy, tarixiy narsalarni o'z ichiga oladi. U tug'ilmaydi, balki madaniy rivojlanish jarayonida paydo bo'ladi. Shaxs xulq-atvorning ma'lum bir shaklini o'zlashtirgandagina, shaxs bir butun sifatida rivojlanadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning "men" va shaxsiyati yo'q. Bolaning shaxsiyatini rivojlantirishda hal qiluvchi moment uning "men" (ism va faqat keyin shaxsiy olmosh) ni bilishdir. Bolaning o'zini-o'zi haqidagi tushunchasi boshqalarning tushunchasidan rivojlanadi. Bu. shaxs tushunchasi ijtimoiy jihatdan aks ettirilgan. Faqat ichida maktab yoshi birinchi marta ichki nutqning shakllanishi tufayli shaxsning barqaror shakli paydo bo'ladi. O'smirda I ning kashfiyoti kuzatiladi.