Pul tizimining evolyutsiyasi

.4- O’zbekiston Respublikasi pul tizimi barqarorligini ta’minlash yo’llari
O’zbekiston Respublikasining pul tizimi xususiyatlari – samarali pulkredit
siyosatini olib boorish, davlat qarzini boshqarish, soliq siyosatini amalga
oshirish, moliya bazasini shakllantirish, monetary siyosatni amalga oshirishda
pul massasi ustidan nazoratni ta’minlash.
O’zbekiston Respublikasi pul tizimi elementlari – pul birligi, pul birligining
turlari, ularni muomalaga chiqarish qoidalari, pul, kredit, valyuta boshqaruvini
amalga oshiruvchi davlat organlari, naqd pulsiz to’lov aylanishi va kredit
pullar muomalasining olib borishda davlat tomonidan belgilangan shartlar,
milliy valyutani cheklash va chetdan sotib olish qoidalari, xalqaro hisob
kitoblarni tashkil qilish asoslari, milliy valyutani chet el valyutasiga almashtirish
tartibi va davlat tomonidan belgilangan valyuta kursi.

Rossiya Markaziy banki pul emissiyasi bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalarni

bajarish huquqini o’z qo’liga oldi. Bundan tashqari, davlat pul belgilarini bosib
chiqaruvchi muassasa Rossiyada joylashgan edi. Mustaqil davlatlar Markaziy
banklarining pul muomalasini olib borish bo’yicha harakatlari cheklagan edi.
Natijada pul taqchilligi yuzaga keldi va u alohida olingan respublikalarda har xil
darajada namoyon bo’ldi. Masalan, Rossiya Markaziy banki muomalaga chiqargan
pullarda Rossiyaning salmog’i 1991 yil dekabrda 64 foizni tashkil qilgan bo’lsa,
1992 yil iyunga kelib emissiyaning77 foizi Rossiyani naqd pul bilan ta’minlashga
yo’naltirilgan. Qolgan barcha Respublikalarni naqd pul bilan ta’minlash uchun
muomalaga chiqarilgan pullarning faqat 23 foizigacha sarflangan, ya’ni boshqa
respublikalar ehtiyojini pul bilan ta’minlash salmog’i tushib ketgan. Masalan,
Belorussiya, Gruziyaning salmog’i 3 foizdan 1,5 foizgacha, Ukraina va Boltiqbo’yi
respublikalarining salmog’i yanada ko’proq qisqargan. O’zbekistonda ham pul
resurslari taqchilligi naqd pulga bo’lgan talabning qondirilmaganligida namoyon
bo’lgan. Shu iqtisodiy tanglik sharoitida pul tizimini shakllantirish bo’yicha
mustaqil davlatlar oldida ikki muiobil yo’l turardi.
– Yagona pul tizimi zonasi – rubl zonasida qolish va yagona pul siyosatini
olib borish;
– O’z milliy valyutasini muomalaga chiqarib, o’z pul tizimiga ega bo’lish va
qo’shni mamlakatlar inflyatsiyasidan o’zini himoya qilish.
Pul taqchilligi davom qilayotgan va Rossiya rubllari barqaror bo’lmagan
sharoitda pul taqchilligini yo’qotish maqsadida ko’pgina respublikalar, jumladan,
O’zbekistonda ham mustaqillikning birinchi yillarida pul tizimini shakllantirish loyihasi tuzildi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, muomalaga kupon talonlar chiqarildi va keyinchalik O’zbekiston o’zining milliy valyutasini muomalaga chiqardi. O’zbekiston milliy pul tizimining asosiy elementi bo’lmish so’m jamiyat
manfaatlariga xizmat qiladi. Shuning uchun pul tizimining asosiy vazifasi milliy
pulimizning qadrini mustahkamlashdan iborat. Bu juda mas’uliyatli va oson bo’lmagan vazifa. O’zbekistonning o’z iqtisodiyotini bozor talablariga mos ravishda rivojlantirishga qaratishi, bozor iqtisodiyotiga o’tishda mamlakatimizning o’ziga xos xususiyatlariga ega ekanligi milliy valyutaning barqaror bo’lishini taqozo qiladi. Hozirgi kunimiz, iqtisodiyotimizning rivojlanishida amalga oshirilayotgan iqtisodiy jarayonlar, katta qurilishlar va moliyalashtirishlar O’zbekiston iqtisodiy mustaqillikka erishish uchun to’g’ri yo’l tanlaganini ko’rsatib turibdi. Zero, mustaqil pul tizimiga ega bo’lmasdan iqtisodiy jihatdan mustaqil davlat barpo etish mumkin
emas.

Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. – Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 48 б.

Каралиев Т. Саттаров О. ва бошқалар “Тижорат банклари фаолияти таҳлили”. Ўқув қўлланма. 2013-йил. 192 бет.

Xulosa

Pulning paydo bo`lishi kuchli tomoni shundaki,Pul maxsulot,
tovarlarni ishlab chiqarish va xaridorlarga kerakli vaqt, miqdor va sifatda
ma’lum shartlarda ayirboshlashni tashkil etish va boshqarish maqsadida
vujudga keldi va xizmat qilmoqda.Ayirboshlash jarayonida ekvivalentligi
(moslik) yuzaga chiqishi va unga rioya etila borishligi.
3.Weakness
Kuchsiz tomoni shundaki, dastlabki pullar; Metall pullar vaqt o`tishi

3.Opportunity

Ishlab chiqarish va tovar aylanmasining rivojlanishi, metall pullarning
etishmasligi kredit munosabatlarining rivojlanishiga olib keladi. Tovar va to’lov
aylanmasining ehtiyojini qoplash maqsadida muomalaga oltin, kumush tangalar
bilan bir qatorda kredit vositalari: chek, veksel, banknotalar chiqarilgan.
4.Threatings
Xatarli tomoni,pulning paydo bo`lishi insoniyat yutug`i bilan birga , Tovar-pul
munosabatlarining rivojlanishi,ishlab chiqarish vujudga kelishi tabiiy
resurslarning kamayishi,tabiatga ,ob havoga,insoniylik munosabatlariga
salbiyta`sir qildi.
Pulning funktsiyalari
Pul ko'pincha uch nuqtai nazaridan belgilangan vazifalar yoki xizmatlar u
beradi. Pul sifatida xizmat qiladi: almashinuvining o'rta sifatida, qiymati
do'kon va bir deb hisob birligi.
Almashinuv vositasi. Pulning eng muhim funktsiyasi – bitimlarni
osonlashtirish uchun almashinuv vositasi. Pul bo'lmasa, barcha
operatsiyalar barter bilan amalga oshirilishi kerak edi ,bu to'g'ridan-to'g'ri
bitta tovarni yoki xizmatni boshqasiga almashtirishni o'z ichiga
oladi. Barter tizimidagi qiyinchilik shundan iboratki, etkazib beruvchidan
ma'lum bir tovar yoki xizmatni olish uchun, etkazib beruvchi ham istagan
teng qiymatdagi tovar yoki xizmatga ega bo'lishi kerak. Boshqa so'z bilan
aytganda, bir barter tizimida, birja bo'lib olishi mumkin faqat bir bor,
agar talab qilmoqda ikki tasodif ikki harakat qiluvchi tomonlar
o'rtasida. Biroq, ehtiyojning ikki baravar ko'payishi ehtimoli kichik va
tovarlar va xizmatlar almashinuvini ancha qiyinlashtiradi. Pul, bir-birlarining
tovarlari va xizmatlaridan foydalanishni xohlashlaridan qat'iy nazar, barcha
bitimlarda, barcha tomonlar tomonidan qabul qilinadigan almashinuv
vositasi sifatida xizmat qilish orqali istalgan muammoning ikki barobarini
samarali ravishda yo'q qiladi.
Qiymatlar ombori. Pul ayirboshlash vositasi bo'lishi uchun vaqt o'tishi
bilan pul o'z qiymatini ushlab turishi kerak. Agar pul birmuncha vaqt
saqlanib qololmasa va almashinishda qimmatbaho bo'lib qolsa, bu
muammoning ikkiyoqlik tasodifini hal etolmaydi va shuning uchun
almashtirish vositasi sifatida qabul qilinmaydi. Qiymatlar ombori sifatida pul
noyob emas; Er, san'at asarlari va hatto beysbol kartalari va shtamplar kabi
ko'plab boshqa qimmatbaho do'konlar mavjud. Pul hatto eng yaxshi qiymat
ombori ham bo'lmasligi mumkin, chunki u inflyatsiyani pasaytiradi. Biroq,
pul ko'proq likvid boshqa qimmatbaho do'konlarga qaraganda, chunki u
almashish vositasi sifatida hamma joyda osongina qabul qilinadi. Bundan
tashqari, pul osonlikcha tashiladigan qiymat do'kon bo'lib, u bir qator qulay
nominatsiyalarda mavjud.
Hisob birligi. Pul, shuningdek, almashinadigan tovarlar va xizmatlar
qiymatining umumiy o'lchovini ta'minlovchi hisob birligi vazifasini ham
bajaradi. Tovarning qiymati yoki narxini, pul nuqtai nazaridan bilish, etkazib
beruvchiga ham, sotib oluvchiga ham qancha mahsulotni etkazib berish va
qanchasini sotib olish to'g'risida qaror qabul qilish imkoniyatini beradi.