Q. M. Murodov, D, Q, Murodova

Javob: 5850 
6-masala. Detektorning sezuvchanligi orto-dixlorbenzol, meta-
dixlorbenzol va para-dixlorbenzol moddalari uchun amalda bir xil. 
Olingan 
xromatogrammada 
yuqorida 
keltirilgan 
moddalarning 
xromatografik cho„qqi balandliklari mos ravishda 70, 95 va 30 mm, 
ularning yarim balandlikdagi eni mos ravishda 12, 15 va 17 mm. 

---

65 
Keltirilgan qiymatlardan foydalanib, aralashma tarkibidagi orto-
dixlorbenzol massa ulushini (%) aniqlang. 
Yechish. Xromatogrammaning yuzasi 
tenglama bilan 
hisoblanadi.
Har bir komponent uchun ularga mos keluvchi xromatogrammalar 
yuzalarini hisoblab chiqamiz: 
Detektor sezuvchanligi barcha moddalar uchun amalda bir xil 
bo„lganligi va aralashma tarkibida boshqa moddalar bo„lmaganligini 
hisobga olib, miqdoriy analizni tuzatish koeffitsiyentlarini hisobga 
olmasdan, ichki normallash usulida olib boramiz.
∑
Olingan natija:
Javob:
7-masala. Tarkibdagi iz gazining miqdorini aniqlashda 2 ml 
namuna yuborilganda unga mos keluvchi xromatogrammaning yuzasi 
1224 mm
2 
ni tashkil etdi. Darajalash koeffitsiyenti qiymatini aniqlashda , 
tarkibida 10,3 % iz gazi bo„lgan aralashmadan 1,0; 2,0 va 3,0 ml 
namuna yuborildi va yuzalari mos ravishda 716, 1438 va 2148 mm
2
teng bo„lgan xromatografik cho„qqilar olindi. 
Yechish. Olingan qiymatlar asosida is gazining o„rtacha darajalash
koeffitsiyenti qiymatini hisoblab chiqamiz. 
⁄
⁄
⁄
̅
⁄
Darajalash koeffitsiyentining o„rtacha qiymati 0,144 mm
3
/mm
2
. 
Намуна таркибидаги из газининг миқдорини топамиз. 

---

66 
Javob:
8-masala. Detektor –katarometrning sezuvchanligi 2•10
3
mV 
sm
3
/mg. Tarkibida 10
-3
% (hajmiy) propan saqlagan harakatli faza oqimi 
kelganda, detektor signalining qiymatini aniqlang. 
Yechish. Propanning molekulyar massasi 44 g /molga teng. Agar 
hajmiy konsentratsiya 10
-3
% bo„lsa, har 100 ml aralashma 10
-3
ml 
propan saqlaydi. 10
-3
ml hajm propanning massasini taxminiy hisoblasak 
bo„ladi: 
⁄
Demak, 100 ml aralashma 1,97•10
-3
mg propan saqlaydi. Bundan 1 
ml aralashma 1,97•10
-5
mg saqlashi ma‟lum bo„ladi. Detektorning 
sezuvchanligini hisobga olgan holda: 
⁄
⁄
⁄
Javob:
9-masala. 10 mg namuna analiz qilinganda, benzolga taalluqli 
xromatogramma balandligi 8,2 sm va yarim balandlikdagi eni 1,5 sm 
tashkil etdi. Detektor sifatida katarometr ishlatilgan. Uning benzolga 
nisbatan 
sezuvchanligi 
5•10
3
mV•ml/mg. 
Potensiometrning 
sezuvchanligi 0,2 sm/mV. Gaz oqimining tezligi 50 ml/minut. 
Diagramma lentasining tezligi 2400 mm/soat. Namuna tarkibidagi 
benzolning konsentratsiyasini aniqlang. 
Yechish. Xromatografik cho„qqi yuzasini topamiz.
Katarometr sezuvchanligi tenglamasidan foydalanib, benzolning 
namunadagi massasini topamiz: 
 
 

---

67 
S –xromatografik cho„qqi yuzasi, sm
2
; B
1
- 
potensiometr 
sezuvchanligi, sm/A; B
2
– diagramma lentasining tezligi, sm/minut; g – 
analiz qilinayotgan namuna massasi, g; 
⁄
Demak, namuna tarkibida benzolning massa ulushi: 
⁄
Javob:
10-masala. Alanga–ionizatsion detektorning propanga nisbatan 
sezuvchanlik chegarasi 1,5•10
-8 
mg/s. Hajmi 1 ml bo„lgan namuna 
tarki-bida hajm jihatdan 10
-3
% butan mavjud. Butan uchun 
kolonkaning sama-radorligi 1000 nazariy tarelka. Bo„g„ining zichligi 2,7 
mg/ml bo„lganda, butanning tutilish vaqti 4 minut. Ushbu sharoitlarda 
asbob namuna tarkibidagi butanni sezish-sezishmasligini isbotlang. 
Yechish. Butan va propan gomolog moddalar hisoblanadi. Shuning 
uchun detektorning sezuvchanligi ikkala modda uchun deyarli bir xil. 
Namuna tarkibidagi butan massasini aniqlaymiz. 
⁄
 
Vaqt birligida butan xromatografik cho„qqisining enini aniqlaymiz: 
√ 
⁄ √
⁄
Xohlagan xromatogramma enining qiymatida aniqlanayotgan 
moddaning 95% miqdori mavjud bo„ladi. Shu nuqtai – nazardan 30 
sekund davomida mavjud butanning 95% detektor orqali o„tadi. 
Shunday qilib, 
⁄
⁄
Demak, detektor sezuvchanligi yetarli darajada. Ushbu sharoitlarda 
asbob butanni sezadi.