Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

К  
mkm
1
20
500
16
3
2
25
600
18
4
3
30
700
20
5
4
35
800
22
6
5
40
900
25
7
6
50
1000
28
8
7
60
1100
32
9
8
70
1200
35
10
9
80
1300
38
8
10
90
1400
40
6
11
100
1500
50
4
12
20
1750
20
3
13
25
2000
22
5
14
30
2250
24
7
15
35
2500
26
9
16
40
2750
28
11
17
50
3000
31
12
IK
60
2800
34
10
14
70
2600
38
8
)<>
80
2400
45
6
Л
90
2200
48
4
11
100
2000
55
5
1\
20
1900
18
7
n
25
1800
19
9
j<
30
1600
20
11
35
1500
23
10
V
40
1400
27
8
)N
50
1300
29
6
1»
60
1200
31
4
lit
70
1100
33
7

---

III bob.
TUTASH SIRTLARNING ISHQALANISHI 
VA YEYILISHI
3.1. M ASHINA DETALLARINING ISHQALANISH 
VA YEYILISH TURLARI
T utash detallar bir-biriga dum alab, sirpanib yoki dum alab-sir- 
panib harakatlanishi m umkin. Detallam ing nisbiy harakatlanishiga 
ularning tutash sirtlarida hosil b o ‘ladigan ishqalanish kuchi qarshilik 
qiladi. Agarda ishqalanish kuchi detallarni harakatlantiruvchi kuch- 
dan kam b o ‘lsa harakatdagi ishqalanish kuchi (fx), teng b o ‘lsa tinch 
holatdagi m aksimal ishqalanish kuchi ( / j , katta b o ‘Isa tin ch holatda­
gi ishqalanish kuchi (f T) deb ataladi. Aslida tutash detallarni nisbiy 
harakati to 'liq yuz bergunga qadar ishqalanish kuchini tutash sirt­
larning bir-biriga ilashish (mikrodeformatsiyalanish) kuchi deb atash 
m a’qulroq. Y a’ni sirtlarning tinch holatda turgan vaqtdagi ilashish 
kuchi m aksim al qiymatga ega b o iib , mikrotsiljishlar boshlanishi bilan 
kamayib boradi va detallam ing nisbiy harakati to ‘liq boshlang'ich 
m inim al qiymatga erishib, harakatdagi ishqalanish kuchiga aylanadi. 
M iq d o rjih a tid a n f x < f T < f m.
Tutash sirtlar orasidagi moylash m aterialining qalinligiga qarab 
moysiz, chegaraviy moyli va kafolatlangan moy qatlam li ishqalanish 
turlari mavjud.
Tutash sirtlar orasidagi ishqalanish kuchining m iqdori antifriksion 
qism larda ijobiy, friksion qismlarda salbiy aham iyatga ega. Tutash 
detallam ing ishqalanishi natijasida ularning sirtlari yeyiladi. D etal 
sirtlarining yeyilishi antifriksion va friksion qism lam ing barchasida 
salbiy om il hisoblanadi. D etal sirtining yeyilishi m ashinaning ish re- 
sursi, ishga yaroqliligi, ish unum i va sifatining pasayishiga olib keladi. 
Shuning uch un h ar qanday ishqalanish qismida sirtlarning yeyilishi 
su r’ati va m iqdorini kamaytirish kerak.

---

D e ta lla m in g nisbiy h arak atid a u la m in g tu ta s h sirtlarid a ho sil b o ‘- 
ladigan ishqalan ish k u ch i va sirtlarin ing yeyilish m o h iy atin i o 'rg a n ish
borasida olib b orilgan ilm iy ta d q iq o tla r va g ip o te z a la r asosida ish- 
qalanish va yeyilishning tu rlich a nazariyalari yaratilgan. Bu n azariy a- 
lar m exanik, m olek ular, energetik yoki u m u m la sh g an (m e x a n ik -m o - 
Ickular) tam o y illarg a asoslangandir. A m m o tu ta sh sirtlarn in g ish q a­
lanish va yeyilish jaray o n ig a ju d a k o ‘p o m illar t a ’sir etganligi sababli 
ytiqoridagi n azariyalarning birontasi h am ja ra y o n n i t o ‘liq va isho n ch li 
ifodalab b era olm aydi.
I lozirgi v aq td a sirtlarning yeyilish ja ra y o n i u c h ta ho d isag a b o ‘lib 
u 'rg an ilm o q d a : ishqalanish sirtlarining o ‘zaro t a ’sirlashishi; m ateria l 
lashqi q atlam id a so d ir b o ‘ladigan hodisalar; sirtn in g yem irilishi. Bu 
ho disalarni m a ’lum k etm a-k etlik d a o ‘ta d i deb h isob lash n o to ‘g ‘ridir. 
< liunki bu liodisalar uzluksiz, q aytarilu vchan va b ir-b irig a t a ’sir k o ‘r- 
•wluvclli hodisalardir.