Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

&0
- sin 2
&0
tutashish yoyidagi bosimning o ‘ rtacha qiymati
P = —
(3.33)
2
R A

---

V. Pausson koeffitsiyenti Ц1=0,5 bo‘ lgan materialli podshipnik- 
larda:
Yaxlit vtulkali uchun
3 
s
v
bu yerda, S - vtulkaning qalinligi. 
Ajraluvchi vtulkali uchun
4 E r E
^ c o s # - c o s $ c
t g
&0
- г?< л
cos??,0
0 /
P(

3 
s
Л ,+ < Я
cos (p - cos (p
0 
cos 
0
(3.34)
(3.36)
(3.37)
G. Agarda, —- -< 10 2 bo‘lsa, masalan, metall vtulkali va yupqa
^2
antifriksion qatlam qoplangan vtulkali podshipniklarda tutashish pa- 
rametrlarini aniqlash integral-differensial tenglamalami yechish bilan 
bog‘ liq. Bu tenglamalami sonli yechish asosida approksimatsiyalash 
natijasida quyidagi formula olingan:
(Po = 0,32
Co
0,12
+ 
1
P0 + l
(3.38)
Daraja ko'rsatkichi n-ni hisoblash formulasi 3.10-jadvaldan o li­
nadi.
3.10-jadval
10>^->0,1
e
2
• ^ -y lO
e
2
0,01 x ^ - 4 0,1
n = m ljU] 
mt = 0,07
m
2
= 0,2C
f m
2
ju
2
+ n
0
- a
V 
^2
 )
n = 0,41 ju
2
+0,45
N  = 0,16//, + 0,55

---

Daraja ko‘ rsatkich n ni grafik yo ‘ l bilan ham aniqlash mumkin. 
Buning uchun zarur bo‘lgan diagramma 3.16-rasmda keltirilgan. Bu 
yerda (p=Ei/E
2
.
Daraja ko‘ rsatkichi n-ni hisoblash formulasi 3.16-rasmdan oli­
nadi.
3.16-rasm.
n qiymatini E l. parametrga bog'liqmas grafigi 3/38 formuladagi
e
2
So koeffitsiyentining aniqlanishi.
(3.39)
Tutashish yoyining markazidagi maksimal bosim:
^ = 0 , 5 5 ^
— + 0,33 
.Po
(3.40)
Tutashish yoyida bosimning taqsimlanishi:
P
= P
Г (
1
>) 
Г т 1 -
(  
Л2 
'
K
(3.41)
Sirpanma podshipniklaming tutashish parametrlarini hisoblash 
uchun boshlang'ich ma’ lumotlar:
a) podshipnik qismining konstruktiv parametrlari (e, R j; R 2; R );

---

b) vtulka va val materiallarining mexanik xossalari (E j; щ va E2;
M-2) ;
d) ta’sir etuvchi yuklami (R ). Yuqorida keltirilgan ifodalar faqat 
sirtlar orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti f < 0,3 bo'lgan hoi uchun 
o ‘ rinli.
Sirpanma podshipnikni hisoblashda dastlab Gers nazariyasi 
bo'yicha вАфапта podshipnikning tutashish parametrlarini hisoblash 
mumkinlik sharti tekshiriladi:
p o
(l _ /А ) + (l ~ M i )
e
2
< 0,092 
(3.42)
Shunday qilib, (3.42) tengsizlik bajarilganda tutashish yoyi bur- 
chagi (3.28) tutashishi yoyida bosim, taqsimlanishi (3.39) maksimal 
bosim (3.29) formulalar vositasida hisoblanadi.
Tengsizlik (3.42) bajarilganda E
l
ч о 01 hoi uchun щ *0,5 b o‘ 1-
sa mos tarzda (3.28), (3.31) va (3.32) formulalar, Ц1=0,5 b o‘ lganda 
esa podshipnik yaxlit vtulkali tuzilishga ega bo'lganida (3.28), (3.32) 
va (3.33) formulalar, ajraluvchi vtulkali podshipnik hicobidan esa 
(3.28), (3.36) hamda (3.37) formulalardan foydalanib hisoblanadi. Va
i L ^ O O l nihoyat agar 
bo‘lsa (3.28), (3.38), (3.39), (3.40) va (3.41)
E
2
’
formulalardan foydalaniladi.
K o ‘ p hollarda 51фапта podshipnikning ishqalanish sirtlariga 
ularning friksion yeyilish xarakteristikalarini yaxshilash uchun maxsus 
qoplamalar beriladi. Agarda, qoplama qalinligi S tutashish yoyining
g
oicham idan o ‘ n va undan ortiq marta kichik bo‘ lsa x = ------ < 0,1
yuqorida keltirilgan hisoblarda qoplamaning mexanik xossalari 
inobatga olinmaydi. Y a ’ni barcha hisoblar val va vtulkaning o ‘ zak 
materiali xossalari bo'yicha bajariladi. Agarda A<10 b o‘ lsa, qoplama 
qalin qatlamli deyiladi, hisoblar aynan shu qatlamning mexanik 
xossalari bo'yicha bajariladi va o ‘zak material deformatsiyalanmaydi 
deb olinadi.

---

Misol: Moylanmaydigan sirpanma podshipnik valining ishqala­
nuvchi sirtiga 8=0,25 mm qalinlikda F K N -7 kompazitsion polimer 
materiali qoplangan. Val va vtulka po'latdan yasalgan. Tutashishning 
geometrik ko‘ rsatkichlari: R j=30 mm; R2=29,95 mm; m=50 mm. 
Materiallaming mexanik xossalari: po‘ lat uchun; jj.) =0,3; F N K -7
uchun 22=1,15-105 N/mm2 p-j =0,4. Ishqalanish koeffitsiyenti f= 0 ,19, 
normal yuk miqdori P=5000 N. Tutashishdagi tirqish e=0,2 mm ga 
yetgunga qadar podshipnikni ishlay olish resursi aniqlansin:
1. Berilgan shartlar b o‘ yicha qoplamani yupqa deb hisoblash 
mumkin yoki mumkin emasligini tekshiramiz. Buning uchun dastlab 
tutashish p o‘ lat materiallar orasida bo‘ lmoqda deb faraz qilgan holda 
hisobni quyidagi tartibda olib qaraymiz.
2. Yeyilishni hisoblash. Sirpanma podshipnik qismidagi yeyilishni 
hisoblashda quyidagi shartlarni qabul qilamiz.
2.1. Vtulka valga nisbatan yeyilishga chidamli deb olib vtulka o ‘ l- 
chamini o'zgarmas hisoblaymiz.
2.2. Yeyilish faqat val sirti hisobiga b o ia d i va u doim o o'zining 
doiraviy shaklini saqlab qoladi. Demak, val qancha aylanishidan 
qat’ iy nazar quyidagi geometrik nisbat doimo bajariladi:
bu yerda, R
2
(n ) - val radiusi va tutashmadagi tirqishning valning n 
marta aylanishidagi qiymatlari.
2.3. 
val-vtulka juftligining valini aylanish davrida tutashish 
ko‘ rsatkichlarini ularni o ‘zgarishini aniqlash uchun Gers nazariyasi 
o ‘ rinli b o‘ lgan 4-holda (3.28), (3.29) va (3.30) formulalar quyidagi 
ko'rinishni oladi:
i?, = R